Język akiyng

akiyng
語王風

Utworzenie: RWHÔ w 200? - 2010

Sposoby zapisu: akiyngyl + sinsha

Klasyfikacja: kiyngi
- akiyng

Status urzędowy

Oficjalna regulacja: RWHÔ

Kody

Conlanger–3 pri.aki.rw

Lista conlangów

Ta strona może zawierać znaki Unicode.

Język akiyng (ai. 語王風, 븐 ᄋᆞ주 키응 fyn âju kiyng, 王風 âkiyng, tłumaczone jako "królewska bryza") - język grupy kiyngów, wywodzący się z wersji archaicznej, a przedtem z języka szy. Jako język sztuczny można go nazwać merą. Z założenia jest językiem sinoapriorycznym.

Nazwa języka[]

Nazwa wywodzi się z połączenia słów ᄋᆞ주 âzu oznaczającego króla oraz 키응 kiyng, czyli podmuchu, wiatru. W skrócie używa się nazwy "âkiyng". Czasami stosuje się romanizację RR, i wtedy nazwa języka wygląda "aoju kieung", "aokieung" lub "aoju kiyng". W języku polskim zaleca się pisownię "akiyng", najbliższą polskiej wymowie.

Historyczna nazwa języka to 語西風 이ᄆᆞᆭ키응 imân kiyng^[1] (wiatr zachodni). Z przyczyn polityczno-historycznych nazwano język "królewskim".

Alfabet i fonetyka[]

Alfabet[]

W języku akiyng posługujemy się dwoma rodzajami pism, chińskim o nazwie sinsha (外字 신싸 obce znaki) oraz koreańskim akiyngyl (아키응글 akiŭng - ghŭl, kalka z koreańskiego 한글 han gŭl). Pierwsze jest ideograficzne, a drugie alfabetyczne.

Sinsha używamy do zapisu wszystkich morfemów leksykalnych, a więc bazowe rzeczowniki, czasowniki, przymiotniki, zaimki, liczebniki i tak dalej. Akiyngyla używamy do wszystkich morfemów gramatycznych, a więc tych, które zasadniczo nie mogą (albo nie powinny) istnieć samodzielnie i polegają na słowie bazowym, jak cząstki oznaczające osobę, czas, liczbę, rodzaj, pewność, siłę, porównanie i tak dalej.

Na razie nie ma określonych zasad co do rozwiązywania problemów takich, jak obecność jednego słowa w akiyngu przy braku jednego znaku na to w znakach chińskich.

Wymowa[]

Samogłoski[]

Przednie

Centralne

Tylne

Przymknięte

i

ɯ • u

o

ø

(ə)

ɛ

æ

a

ɑ

Prawie przymknięte

Półprzymknięte

Średnie

Półotwarte

Prawie otwarte

Otwarte

ㅏ /a/ (참과탐 아 chamghwatam a - otwarte a) translit. a
ㆍ /ɑː/ (슴절암 아 symzölam a - przymknięte a, 아래 아 arä a- dolne a), translit. â lub á
ㅔ /ɛ/ (슴절암 에 symzölam e - przymknięte e) translit. e
ㅐ /æː/ (참과탐 에 chamghwatam e - otwarte e) translit. ä lub é
ㅓ /ø/ (참과탐 오 chamghwatam o - otwarte o) translit. ö lub ó
ㅗ /oː/ (슴절암 오 symzölam o - przymknięte o, 아래 오 arä o - dolne o) translit. o
ㅜ /u/ (쌘망 우 shänmang u - niebiańskie u) translit. u
ㅡ /ɯ/ (쓰 우 shy u - królewskie u) translit. y, û, ú lub ŭ
ㅣ /i/ (뢔탐 병 rwätam fyöng - pisk myszy) translit. i

Długie samogłoski (cecha starszego akiynga) są w obecnie najczęściej pomijane. Istnieje możliwość zapisu bezdiakrytycznego: â to ao, ä to ae, ö to eo. Y można zapisywać eu.

Spółgłoski[]

ㅃ /b/ ([ɓ]) translit. b, ㅂ /f/ translit. f lub v, ㅍ /p/ translit. p.
ㅉ /ʥ/ translit. j, ㅈ /ʑ/ translit. z lub zh, ㅊ /ʨ/ translit. ch
ㄸ /d/ ([ɗ]) translit. d lub dd, ㄷ /ð/ translit. dh lub ð, ㅌ /t/ translit. t
ㄲ /g/ translit. g, ㄱ /ɣ/ translit. gh, ㅋ /k/ translit. k
ㅅ /s/ translit. s, ㅆ /ʃ/ translit. sh
ㅁ /m/ translit. m, ㄴ /n/ translit. n, ㅇ /ŋ/ translit. ng
ㄹ /l/, między samogłoskami /ɾ/, translit. r
ㅎ /h/ translit. h
ᄚ (tylko na końcu sylaby) /ɹ/ translit. rh

Do zapisu słów obcojęzycznych, archaicznych bądź zapożyczonych (np. z halkieung) można używać pozostałych znaków, np. ㅿ, ㆁ, ㆅ, ㆆ czy ㅸ - ich istnienie jest analogiczne do liter X, V, Q w języku polskim.

Kompatybilność[]

Ze względu na brak obsługi wszystkich połączeń, tzn. złożeń sylab z liter przede wszystkim archaicznych (nieobecnych już w jęz. koreańskim i uznanych przez to za niepotrzebne^[2], stosuje się blok składający hangǔl chosǒng (Dzamo hangyl; U+1100 - U+11FF) do użycia takich liter jak aräa. Niestety, w systemach Microsoft Windows znaki w przeglądarce Mozilla Firefox i tak wyświetlają się obok siebie, zamiast się składać. Z tego względu raczej estetyczne wysiłki koncentrują się na obsłudze systemów GNU/Linux, gdzie większa część potrafi się ułożyć, dotyczy to jednak głównie liter początkowych i samogłosek. Z tego względu, w słowach posiadających niestandardowe znaki, takie jak aräa ㆍ czy aräa-i ㆎ, do konstrukcji finalnych spółgłosek używa się kombinacji, które wizualnie się składają, np.:

finalne ㄴ zapisuje się jak ㄴ+ㅎ, np. ᄋᆞᆭ ân

Niezależnie od zapisu w akiyngylu, transliteracja pozostaje ta sama. W opracowaniu są inne złożenia.

Alofonia[]

ㆍ /ɑ/ ~ [ə]
ㅔ ~ ㅐ
ㅓ /ø/ ~ [œ]
ㅡ /ɯ/ ~ [ɨ]
ㅂ, ㄱ w pozycji interwokalicznej mogą się udźwięcznić
ㅂ, ㅈ, ㄷ, ㄱ na końcu sylaby stają się półwybuchowe (unreleased plosion) bądź przynajmniej całkowicie bezdźwięczne (jeśli były dźwięczne), w szybkiej mowie redukują się (ㅂ do ㅍ; ㅈ, ㄷ do ㅌ; ㄱ do ㅋ lub [ʔ])
ㅆ /ʃ/, ㅉ /ʥ/, ㅈ /ʑ/, ㅊ /ʨ/ mogą być retrofleksyjne
ㄹ /l/ ~ [ɾ] ~ [ɪ̯]
ㅎ /h/ ~ [x]
ㅁ, ㄴ przed ㅂ /m/, /n/ → /ɱ/

Gramatyka[]

Gramatyka języka akiyng jest wzorowana przede wszystkim na koreańskiej, ale wprowadzono pewne istotne zmiany, dzięki czemu język zyskał nieco charakterystyczności. Istnieje również odrębny, rdzenny model gramatyczny (typowy dla akiynga), aczkolwiek wybitnie skomplikowany i zarezerwowany raczej dla języka literackiego.

Akiyng w modelu standardowym jest aglutynacyjny (w literackim - pozycyjny), z szykiem zdania generalnie SOV, z bardzo silnie rozwiniętą honoryfikatywnością.

Zaimek[]

Istnieją w liczbie pojedynczej i mnogiej, wyłącznie w 1 i 2 osobie. Potrafią funkcjonować samodzielnie, w przypadku czynności, należy wiązać je z czasownikiem za pomocą cząstki wykonawczej (tzw. 취살 chwisal, "łącznik"). Trzecia osoba nie istnieje, jest zastępowana przez zaimki wskazujące. W przeciwieństwie do języków japońskiego i koreańskiego zaimki są odmienne przez rodzaje, aczkolwiek raczej właściwsze byłoby określanie ich jako ogólny i żeński.

W poniższej tabeli znajduje się rozkład oficjalnych zaimków (potoczne są pominięte). Forma wyższa jest formą grzeczną. Użycie jej wobec siebie czy innych okaże uległość i będzie odebrane jako dobre wychowanie i szacunek. Forma niższa, użyta w pierwszej osobie, będzie odebrane jako arogancja i wyższość, zaś w drugiej osobie za obrazę. Podobnie jak w japońskim i koreańskim, mniej poważne jest użycie wulgaryzmu wobec kogoś niż dyshonor gramatyczny.

Formy zaimków
zaimek	forma ogólna	forma wyższa	forma niższa	łącznik
ja ♂	븨 fei	오메호 omeho	상타 sangta	닌 nin
ja ♀	잔 zan	오자호 ozaho	상자 sangza	민 min
ja ⚲	라이 rai, 래 rä	-	-	임 im
ty ♂	파운 paun	래빠 räba	겈 ghök	틔 tei
ty ♀	ᄌᆞᆭ zân	지사 zisa, 치사 chisa	쌍즠 shangzyk	믜 mei
ty ⚲	콭 kot	-	-	재 zä
my ⚲	카이와 kaiwa	케씨옽 keshiot	-	와ᄏᆡ wakâi
wy ⚲	수랭 suräng	-	-	ᄉᆡ롱 sâirong

W języku potocznym formy zamiast się upraszczać, to najczęściej się komplikują. Pomiędzy przyjaciółmi używane są formy ᄈᆡ bâi i 촐태 choltä w 1 os. oraz 늬너 neinö w drugiej niezależnie od płci, z kolei użycie zaimków 꺼미 gömi do mężczyzn i 츄야 chuya do kobiet jest oznaką przejścia na intymniejszy stopień znajomości. Łączniki pozostają zazwyczaj standardowe.

Podobnie jak w języku koreańskim, rzadkie jest użycie drugiej osoby. Częściej, używa się po prostu imienia, a łącznik oddaje honoryfikatywność. W przypadku spotkania osoby pierwszy raz, można użyć 미으카 miyka "dobry człowiek".

Zaimki wskazujące
	Prefiks	Do obiektu	Do miejsca
Blisko	부- fu-	부탕 futang "to tu"	암바 amfa "tutaj"
Daleko	소우- sou-	소우탕 soutang "to tam"	끌 gyl "tam"
Dalsze¹	펠치- pelchi-	펠치탕 pelchitang "to bliżej ciebie"	딸바 dalfa "to miejsce bliżej ciebie"
Najdalsze²	ᄋᆞᆭ치- ânchi-	ᄋᆞᆭ치탕 ânchitang "to daleko stąd"	슬바 sylfa "to odległe miejsce"
Jaki?	사(우)- sa(u)-	사엟 saerh "co?"	사우바 saufa "gdzie?"

¹Dalsze - bliżej rozmówcy niż mówiącego. ²Najdalsze - daleko zarówno od rozmówcy, jak i mówiącego.

Na powyższym przykładzie można utworzyć wiele rodzajów zaimków, które przenoszą rozmaite informacje. Istnieje również końcówka -앓 arh (czasami zapisywana 왏) służąca do wskazywania, tak więc 부앓 fuarh oznacza "ta osoba", "ci ludzie", aczkolwiek używa się jej w sytuacjach, gdy osoba o której mowa jest niedaleko. Analogicznie, 소우앓 souarh oznacza "ta osoba tam", a więc na przykład poza zasięgiem rozmowy, ale w zasięgu wzroku; 펠치앓 pelchiarh to "ta osoba, która jest przy tobie", a ᄋᆞᆭ치앓 ânchiar to "ta osoba, która jest daleko". Tej końcówki w połączeniu z cząstką pytającą się nie używa.

Rzeczownik[]

Istota rzeczownika jest niemalże identyczna jak w języku koreańskim, jedynie same końcówki brzmią inaczej. Same w sobie rzeczowniki nie posiadają rodzaju (nie jest on gramatycznie oddawany) oraz są bezliczbowe (tzn. mogą zarówno odnosić się do pojedynczego przedmiotu, jak i wielu), jeżeli to konieczne, dodaje się do rzeczownika końcówkę -얘 dla liczby podwójnej i -(do uzupełnienia po synchronizacji) dla mnogiej.

Jako że akiyng jest językiem aglutynacyjnym, trudno mówić o "odmianie"; mimo to rzeczowniki i zaimki przyjmują formy, których funkcje da się przyrównać do fleksyjnych przypadków. Zasadniczo temat się nie zmienia, zmienia się natomiast końcówka, która posiada parami formy spółgłoskową i samogłoskową, i potrafi być inna dla różnych słów. W przeciwieństwie jednak do koreańskiego można spokojnie powiedzieć, że najczęstszą spółgłoską łączącą jest ㅌ. W akiyngu funkcjonują wszystkie podstawowe przypadki istniejące w języku koreańskim plus dwa inne uznane za podstawowe: awersyw (unikanie czego?) i komperatyw (podobne do czego?). Końcówek o rozmaitych funkcjach jest o wiele więcej, lecz one posiadają te same zakończenia.

Formy rzeczownika - przypadki
przypadek	V1	C1	V2	C2	V3	C3	przykład	wyjaśnienie
mianownik	으	트	야	햐	-	-	덥으, 닄야	1. dla rzeczowników "nieuchwytnych", takich jak pojęcia abstrakcyjne, płyny, gazy, duchy; 2. dla pozostałych
dopełniacz	암	탐	-	-	-	-	참과탐	n/d
celownik	애	태	앶	탲	-	-	캉씨오태, 키민다탲	1. odnośnie ożywionych, 2. nieożywionych
biernik	엪	텦	얖	꺞	온	횬	븨텦, 오자호꺞, 상타횬	Honoryfikatywnie, 1. jest neutralny, 2. grzeczny, 3. potoczny; 3. w niektórych kontekstach może być uznany za niegrzeczny, zwłaszcza odnośnie osób starszych
narzędnik	이	히	-	-	-	-	키민다히	n/d
miejscownik	오케	콬	의	픠	-	-	솥오케, 침부픠	1. miejsce, gdzie jest rzecz; 2. miejsce ruchu, wydarzenia, czynności
komitatyw	우	푸	의	씌	올	횰	진타푸, 안사리씌, 개도횰	Honoryfikatywnie, 1. jest lekko grzeczny, 2. jest podniosły, z szacunkiem, 3. tyczy przedmiotów i używanie go do ludzi jest uznane za bezczelność
awersyw	으므	트므	었	텼	-	-	왐으므, 쓰텼	1. unikanie ze względu na konieczność, 2. unikanie ze względu na strach, zazwyczaj forma pełna szacunku
komparatyw	열	텰	-	-	-	-	팜열	n/d

Komitatyw jeszcze posiada formy 윈/튄 znaczące dosłownie "oraz"; wymienione formy tłumaczy się raczej jako "z".

Formy tematyczne są silniej rozbudowane w akiyngu.

Formy rzeczownika - oznaczenia tematyczne
typ	działanie	V	C	przykład	tłumaczenie	uwagi
topic marker	nacisk na daną część zdania	슬	아싀	븨닌 마슬 왕뱌앰. 븨슬닌 마 왕뱌앰. 븨닌 마 왕뱌앰아싀.	Ja zjadłem jabłko. To ja zjadłem jabłko. Ja to jabłko zjadłem.	łączy się z częścią, którą podkreśla
jednoczesność	coś następuje jednocześnie z tym, co wymieniono wcześniej	파라	아라	븨닌 마 왕뱌앰아라. 븨마라닌 마 왕뱌앰.	Ja [mając] jabłko, jem je . Ja byłem [razem] z jabłkiem.	łączy się z czasownikiem lub z podmiotem, zmieniając znaczenie zdania
następstwo	coś się dzieje/stało, że coś innego przestało istnieć	패할	애할	븨닌 마 왕뱌앰애할. 븨닌 마패할 왕뱌앰.	Ja [mam] jabłko, ale je zjadam. [Miałem] jabłko, dopóki go nie zjadłem.	Łączy się z czynnością następującą.
priorytet	coś jest ważne lub tylko tak wspomniane	코리/핬	오리/았	븨닌 마 왕뱌앰오리. 븨닌 마 왕뱌앰았.	A ja zjadłem jabłuszko... Zjadłem jabłko!	코리 łączy się z czasownikiem i oznacza coś mało ważnego, 핬 również z czasownikiem i nadaje powagę sprawie

Czasownik[]

Czasownik zawsze jest stawiany na końcu zdania. Jest najważniejszą częścią wypowiedzi i może być najsilniej modyfikowany, tworząc nawet bardzo długie słowa. Zasadniczo jego budowa jest dość podobna do koreańskiej, ale bardziej zmodyfikowana i rozbudowana.

Czasownik - budowa
-3°		-2°	-1°	0	1°	2°	3°	4°	5°	6°	7°	8°
osoba		przekonanie	negacja	rdzeń	walencyjność	czas	tryb	stopień/siła	strona	relacja	komparatywność	honoryfikatywność

-3°: osoba, łącznik osobowy, oznacza, kto wyraża czynność, w zdaniach z dopełnieniem wymagany jest w zdaniu podmiot, w zdaniach bez dopełnienia podmiot jest niepotrzebny, gdyż ten morfem zawiera informację o wykonawcy czynności
-2°: przekonanie, czyli jak pewny o zajściu czynności wyrażanej przez czasownik jest mówca, wyróżniane są cztery stopnie pewności, 깔 pewny, 껍 prawie pewny, 쩝 nieprawdopodobny, 짤 wątpliwy;
-1°: negacja, czyli jeśli czasownik jest w formie przeczącej, na początku dostawia się z reguły 빠이단;
0°: rdzeń, czyli forma czasownika;
1°: walencyjność, czyli ilość argumentów (ekscesyjnie rozbudowane w formie literackiej języka), wykonawca czy dopełniacz mogą być pomijane, nawet tworząc zdanie z prawie samego czasownika, wtedy należy dodać końcówkę 소코래;
2°: czas, istnieją czasy: ogólny (-), teraźniejszy (읭), teraźniejszy niedokonany^[3] (릴), teraźniejszy dokonany (랠), przeszły niedokonany (랄), przeszły dokonany (럴), przyszły niedokonany (롤), przyszły dokonany (룰), większość jest oparta na gramatyce literackiej, czas zaprzeszły nie występuje;
3°: tryb, oznajmujący (-), rozkazujący (바핧/핧), podkreślający punkt widzenia lub emocjonalne podejście (하르), rolę przypuszczającego spełnia -2°;
4°: siła, istnieją trzy sposoby określenia: słabo (요타), bez określenia (-), silnie (쌍);
5°: strona, czynna (-), bierna (워);
6°: relacja, jeśli czynność jest odosobniona (-), jeśli dotyczy mówcy i mówca chce to podkreślić (가뽀리), jeśli dotyczy rozmówcy i mówca chce to podkreślić (각);
7°: komparatywność, jeśli są dwa czasowniki bądź czasownik wykonywany tak, jak wykonuje go coś/ktoś inny (rzeczownik), do czasownika dostawia się cząstkę (초미);
8°: honoryfikatywność.

Przykład

Przykład
Sinsha	我	文텦	닌깔讀랠。
Akiyngyl	븨	사다텦	닌깔미탓랠。
Wymowa	Fei [fɛj]	saðatep [saðatɛp]	ningalmitasläl. [niŋ.galmitaslæl]
Komentarz gramatyczny	Ja mianownik, r. męsk.	Tekst biernik (-텦)	Czytać 1 os. r. męsk. (닌-), pewność (깔-), czas przesz. dok. (-랠)
Tłumaczenie dosłowne	Ja	tekst	na pewno przeczytałem.

Zobacz też[]

Przypisy[]

↑ Por. hki. 위ᄋᆞᆫ 키응 .
↑ Aczkolwiek język Bahasa Chia-chia przyjął ㅸ, więc jest szansa na zakodowanie tej litery, choć byłaby to i tak tylko kropla w morzu.
↑ W tym przypadku chodzi raczej o ciągłość i zamiar wykonywania.

[1] Por. hki. 위ᄋᆞᆫ 키응 .

[2] Aczkolwiek język Bahasa Chia-chia przyjął ㅸ, więc jest szansa na zakodowanie tej litery, choć byłaby to i tak tylko kropla w morzu.

[3] W tym przypadku chodzi raczej o ciągłość i zamiar wykonywania.

[1]

[2]

[3]