Guno

guno
guno ŀãxwaga

Utworzenie:

Timpul w kwietniu 2006

Cel utworzenia:

początkowo na potrzeby własne, później dla conworldu

Ilość mówiących (Nescyria i Merycja)

214 000 000

Ilość mówiących (faktyczna)

ok. 3

Sposoby zapisu:

alfabet łaciński

Typologia:

SVO, w pytaniach VSO

Klasyfikacja:

guńska rodzina językowa
guno

Status urzędowy

Oficjalna regulacja:

autor conlangu

Lista conlangów

Ta strona może zawierać znaki Unicode.

Guno, mniej poprawnie język guński (guno, gunxsų ŀãxwaga) to sztuczny język autorstwa Timpula, wywodzący się z guńskiej rodziny językowej. Używany jest w Nescyrii i Merycji; w świecie rzeczywistym funkcjonują raczej w wąskim gronie zainteresowanych. Język używany jest również przez autora do prowadzenia zapisków i notatek.

Fonologia[]

Spółgłoski[]

	wargowe	dziąsłowe	retrofleksyjne	tylnojęzykowe
zwarte	p b	t d		k g
szczelinowe	f v	s z	ʂ ʐ	x ɣ
zwarto-szczelinowe		ʦ	tʂ dʐ
nosowe	m	n
drżące		r
płynne		l

pozostałe: [w], [j]

Samogłoski[]

	przednie	środkowe	tylne
przymknięte	i		u, ũ
półprzymknięte			o
półotwarte	ɛ	ɜ	ɔ
otwarte	a, ã

Akcent[]

Akcent w języku guńskim jest ruchomy i może padać na dowolną sylabę. Akcentuje się pierwszą w kolejności sylabę zawierającą samogłoskę nosową.

Zapis[]

Alfabet łaciński[]

Alfabet łaciński dostosowany do guno powstał poprzez usunięcie z klasycznego alfabetu łacińskiego liter: h, j, q, v, y oraz dodanie ã, ŀ, ơ, ŭ, ų. Nowy został zaprojektowany niemal niezależnie od starego, opiera się jednak na kilku założeniach wyniesionych z alfabetu sprzed reformy.

Aa

Ãã

Bb

Cc

Dd

Ee

Ff

Gg

Xx

Ii

Kk

Ll

Ŀŀ

Mm

Nn

Oo

Ơơ

Pp

Rr

Ss

Tt

Uu

Ŭŭ

Ųų

Ww

Zz

/a/

/ã/

/b/

/ʦ/, /ɣ/

/d/

/ɛ/

/f/

/g/

/x/

/i/, /j/

/k/

/l/

/w/

/m/

/n/

/ɔ/

/o/

/p/

/r/

/s/

/t/

/u/

/ɜ/

/ũ/

/v/

/z/

Do zapisu dźwięków charakterystycznych dla guno stosuje się również odpowiednie dwuznaki:

xs	xz	xg	xdg	ii	dt	bt
/ʂ	/tʂ/	/ʐ/	/dʐ/	/ij/	/t/	/t/

Gunoh — Przykład kaligrafii guńskiej - zapis wyrazu *Xsãxŀŭxgxdgųxzơ*, zawierającego wszystkie znaki specjalne guno. Słowo tłumaczy sie jako "sprzączka".

Litera Cc wymawiana jest jako /ɣ/ tylko na początku wyrazu; w każdej innej pozycji osiąga wartość fonetyczną /ʦ/. Ii przed i po samogłoskach traci swą zgłoskotwórczość i wymawiane jest /j/. Samogłoskę nosową poprzedzającą inną samogłoskę wymawia się jak /w/, np. wyraz ãơwŀŭ (sieć) wymawia się identycznie jak ŀơwŀŭ (suwak). W niektórych przypadkach występuje "ŀ nieme", szczególnie po samogłoskach nosowych, np. cųbrãŀ - /'ɣũbrã/.

Należy pamiętać, że alfabet łaciński jest oficjalnym zapisem guno. Oznacza to, iż, choć istnieją inne alfabety dostosowane do tego języka, zapis łacinką jest najadekwatniejszy, a pozostałe skypty zostały stworzone jedynie jako ciekawostki bądź uzupełnienia.

Cyrylica[]

Cyrylica dla guńskiego posiada wiele różnych form, z których niżej wymieniona jest najprostszym sposobem zapisu guno.

Аа

Яя

Бб

Цц

Дд

Ее

Фф

Гг

Хх

Ии

Кк

Лл

Ўў

Мм

Нн

Оо

Ъъ

Пп

Рр

Сс

Тт

Уу

Ыы

Юю

Вв

Зз

/a/

/ã/

/b/

/ʦ/, /ɣ/

/d/

/ɛ/

/f/

/g/

/x/

/i/, /j/

/k/

/l/

/w/

/m/

/n/

/ɔ/

/o/

/p/

/r/

/s/

/t/

/u/

/ɜ/

/ũ/

/v/

/z/

ш	ч	ж	џ	ии	дт	бт
/ʂ	/ʐ/	/tʂ/	/dʐ/	/ij/	/t/	/t/

Istnieje pewna wariantowość odnośnie zapisu kilku spółgłosek:

Лл - Льль
Ўў - Лл
Џџ - Дждж

Historia[]

Historia prawdziwa (realworldowa)[]

Guno we właściwej sobie formie tworzone jest od 21 kwietnia 2006 roku przez Timpula. Język ten zapełnił miejsce praguno i choć nie jest z nim bezpośrednio spokrewniony (nie wywodzi się od niego w taki sposób, jak np. hiszpański z łaciny), używa się wobec obu tych języków określenie języki guńskie. 6 lutego 2008 przeprowadzona została wielka reforma guńszczyzny - zarówno ortograficzna, jak i gramatyczno-leksykalna (wprowadzono zwrotność czasownika, wycofano czas przeszły II, czas zaprzeszły i złożenia półczasownikowe z użycia, zapożyczone z prawdziwych języków słowa zastąpiono guńskimi neologizmami). Pięć dni później, tj. 11 lutego 2008r. wycofana została reforma ortograficzna.

Historia conworldowa[]

Gramatyka[]

Rzeczownik[]

Rzeczownik guński nie rozróżnia rodzajów. Może występować w liczbie pojedynczej lub mnogiej, odmienia się przez przypadki, których w guno jest 5. Oto odmiana przykładowego rzeczownika - trawų - jabłko:

	Liczba pojedyncza	Liczba mnoga
Mianownik	trawų	trawųr
Dopełniacz	trawųtã	trawųrtã
Celownik	trawųãx	trawųrãx
Biernik	trawųdŭl	trawųrų
Narzędnik	trawųxgawų	trawųrawų

Dopełniacz[]

W guńskim rozróżniamy dwa rodzaje dopełniacza. Tak zwany dopełniacz prosty stosuje się w odniesieniu do wszelkiej materii ożywionej - ludzi, zwierząt, roślin itd. Tworzy się go, dodając b’ przed dane słowo. Drugi, czyli dopełniacz złożony, jest używany przy przedmiotach, pojęciach abstrakcyjnych itp. Konstruuje się go poprzez dodanie końcówki -tã. Nazwy części ciała, części roślin (w tym także i owoców oraz warzyw) również oddaje się poprzez użycie dopełniacza złożonego.

xaxsŭ b’ier – szum drzewa
macmã trawųtã – smak jabłka

Element "b'" wymawiany jest jako b' ze zwarciem gardłowym, choć dopuszczalna jest wymowa identyczna z polską partykułą by.

xaxsŭ b’ier - /xa'ʂɜ bʔ 'jer/ lub /xa'ʂɜ bɨ 'jer/

Celownik[]

Formę celownikową konstruuje się zawsze poprzez dodanie końcówki -ãx, niezależnie od tego, czy wyraz kończy się na spółgłoskę, czy też nie. Powstają przez to formy takie jak np. cããx (piecykowi). W języku potocznym w roli celownika stosuje się często konstrukcję z "dta", np. dta cã, czyli dosł. "w piecyk".

Biernik[]

Biernik w języku guńskim tworzymy zależnie od końcówki wyrazu.

Jeżeli wyraz kończy się na –u, to aby utworzyć biernik, zamienia się je na –ų.
Jeżeli wyraz kończy się na samogłoskę inną niż u, dodaje się wówczas końcówkę –dŭl.
Jeżeli wyraz kończy się na spółgłoskę, dodaje się końcówkę -ų.

Narzędnik[]

Narzędnik tworzy się poprzez dodanie końcówki -xgawų lub -awų, jeśli wyraz kończy się na spółgłoskę (wprowadzenie tej drugiej miało miejsce wraz z reformą lutową).

Zaimki osobowe[]

W guno istnieje 6 zaimków osobowych. W ich odmianie przez przypadki występuje wiele nieregularności.

	ã - ja	pu - ty	u - on(a,o)	ųp - my	gơp - wy	nŭp - oni, one
Mianownik	ã	pu	u	ųp	gơp	nŭp
Dopełniacz	b'ã	b'pu	b'u	b'ųp	b'gơp	b'nŭp
Celownik	ãx	pųx	ųx	ųpãx	gơpãx	nųx
Biernik	ãdŭl	pų	ų	ųpų	gơpų	nŭpų
Narzędnik	ãxgawų	puxgawų	ųxgawų	ųpųxgawų	gơxgawų	nŭxgawų

Czasownik[]

Istnieje 5 czasów (teraźniejszy, 2 przeszłe, przyszły i zaprzeszły), nie rozróżnia się rodzajów, odmiana czasowników jest całkowicie regularna.

Odmiana czasownika "być" (xfa):

	Liczba pojedyncza	Liczba mnoga
1 osoba	ã xfa	ųp xfap
2 osoba	pu xfa	gơp xfap
3 osoba	u xfa	nŭp xfap

Czasy[]

Czas teraźniejszy - Gilxdgų btizernã[]

Budowa tego czasu odbywa się na bardzo prostej zasadzie: dla liczby pojedynczej jako orzeczenie stosuje się bezokolicznik, bez zmian, natomiast dla liczby mnogiej - dodaje się końcówkę -p, np.

U ka. - On ma.
Ųp kap. - My mamy.

Czas przeszły - Ŀã pidŭrbiã gilxdgų[]

Czas ten jest odpowiednikiem niemieckiego Imperfekt i angielskiego Past simple. Stosowany jest w sytuacjach odnoszących się do przeszłości, gdy zdarzenie zakończyło się w przeszłości. Forma przeszła czasownika do niedawna mogła być regularna bądź nie. Reforma lutowa wycofała wszelkie nieregularności w tworzeniu form czasu przeszłego poza formami czasowników xfa (być) i ka (mieć). Pozostałe formy są tworzone zawsze, zamieniwszy końcówkę czasownika -a na -ãma.

Formy nieregularne przedstawia poniższa tabela:

Forma czasu teraźniejszego	Forma czasu przeszłego	Znaczenie
ka	gơa	mieć
xfa	ơfa	być

Czas przeszły II oraz czas zaprzeszły[]

Przed reformą lutową istniały w guno dwa inne czasy - zaprzeszły i przeszły złożony. Ze względu na bardzo rzadkie używanie, zostały oficjalnie wycofane.

Słownictwo[]

Obecnie nowo powstałe słowa w guńskim mają charakter czysto apriorystyczny. Od reformy (6 lutego 2008) wszystkie wyrazy muszą być pozbawione xs, xz, xg, xdg, aby zminimalizować użycie tych znaków w języku. Około 90% istniejącego dotychczas zasobu słownictwa guńskiego zostało stworzone specjalnie dla niego. Resztę zajmują zapożyczenia z innych conlangów tego samego autora, neologizmy, słowa pochodzące z nazw własnych, formy przejęte po poprzedniku guno - języku etlapockim. Specjalną grupę wśród pozostałego słownictwa zajmują jednak międzynarodowe wyrazy (głownie z łaciny, greki i języka angielskiego) poddane tzw. chantydacji (z gun. xãtida dta - zamienić się w). Ta specjalna grupa została zdeformowana i przystosowana do fonologii guńskiej, lecz wykyć w niej można pierwotny źródłosłow, np. fãzxrŭbciơk (transkrypcja), pãzŭwơŀ (możliwy, prawdopodobny, od. ang. possible). Słowa te jednak nie są już przeważnie tworzone i stanowią dziś jedynie etymologiczną ciekawostkę.

Przykład[]

Oto porównanie kilku wersji modlitwy pańskiej.

Wersja pierwotna, datowana na lato 2006r.	Wersja po pierwszej przemianie, z końca 2006r.	Wersja współczesna	Tłumaczenie polskie
Xaŀii ųpze, sŭ pu xfa ơdta Bixŭf, sãzaw puze xasga, piŀãaw puze Siiktơmų, xfaw puze fezwãc, lã ơdta Bixŭf lã Dơdcŭ. Mơxwaw ųpci ŭnf gŭlgxã farwãzanii, lã gơpaw ųpci ųpe kiơŀ, a lã ųp gơpap ųpe kiơluų. Lã nãzofaw ųpe ŭ zotpŭbã, xefii ŀalaanaw ųpe guw pakaã. Amen.	Xaŀii b’ųp, sŭ pu xfa dta Bixŭf, gŭlg sãza xasga putã; gŭlg xamųza siiktơmu putã, gŭlg xfaw fezwãx putã, lã dta Bixŭf lã dta Dơdcŭ. Mơxwaw ųpãx ųptã gŭlgxã farwãzanii, lã gơpaw ųpãx ųptã kiơŀre, aŀ ųp gơpap ųptããx kiơlutơrãx. Nã lã zơfaw ųpų ŭ zotpŭbã, xefii, ŀalãnaw ųpų gŭw pakã. Amen.	Xaŀii b’ųp, sŭ pu xfa dta Bixŭf, sãzaw xasga b’pu, xamųzaw siiktơmu b’pu, xfaw fezwãc b’pu, lã dta Bixŭf lã Dơdcŭ. Mơxwaw ųpãx gŭlgxã farwãzanii b’ųp; lã gơpaw ųpãx kiơŀre b’ųp, fedre ųp gơpap kiơŀơrrãx b’ųp. Nã lã zofaw ųpų ŭ zơtpŭbã, xgŭz ŀalaanaw ųpų ơ pakaã. Amen.	Ojcze Nasz, któryś jest w niebie, święć się imię Twoje, przyjdź królestwo Twoje, bądź wola Twoja jako w niebie tak i na ziemi. Chleba naszego powszedniego daj nam dzisiaj. I odpuść nam nasze winy, jako i my odpuszczamy naszym winowajcom. I nie wódź nas na pokuszenie, ale nas zbaw ode złego. Amen.

Podstawowe zwroty[]

Język guński	Język polski
Iųp	Tak
Nã	Nie
Rŭzơdŭl kiơbų	Dzień dobry
Dta rãza	Do widzenia
Nơxzã rŭzơkų	Dobranoc
Ųiŀ	Przepraszam
Bactap	Proszę
Kŭb	Dziękuję
Nã ã kitơpa.	Nie rozumiem.

Linki[]

Zobacz też[]

Notacja guńska
Stara wersja artykułu o guno