Hangyl
Hangyl (kor. 한글) jest sylabariuszem używanym do zapisu języka koreańskiego. Jest to jedno z niewielu pism, które zostały stworzone w sposób sztuczny, a nie wyewoluowało z pisma ideograficznego, co jest tym bardziej zaskakujące, że Korea graniczy z Chinami.
Nazwa[]
Z powodu skomplikowanej fonetyki języka koreańskiego, istnieje wiele romanizacji pisma. Na ogół widziane są następujące nazwy:
- Hangeul lub Han-geul w transkrypcji poprawionej używanej przede wszystkim w Republice Korei
- Han'gŭl lub hangŭl w transkrypcji McCune'a-Reischauera (czasami zapisuje się bez znaków diakrytycznych: hangul), używanej przede wszystkim w Korei Północnej
- Hankul w romanizacji Yale
- Hangyl w transkrypcji polskiej
- Pierwotna nazwa brzmiała Hunmin Jeongeum
- Północnokoreańczycy preferują nazwę Joseongeul (조선글).
Warto porównać nazwy państw z nazwami pisma używanymi w obu Koreach.
- Korea Południowa; nazwa państwa: Hangug, nazwa pisma: hangeul
- Korea Północna; nazwa państwa: Joseon, nazwa pisma: joseongeul.
Historia[]
Hunmin Jeong-eum - pierwszy dokument w hangylu
Hangyl powstał w 1443 roku naszej ery, opracowany przez koreańskiego króla Sejonga z dynastii Joseon (żył w latach 1418 - 1450 i był czwartym królem tej dynastii). Jest to jeden z dwóch władców Korei, którym historia nadała przydomek "wielki", drugim był Gwanggaeto z dynastii Goguryeo (za tego władcy Korea nazywała się Goryeo - stąd nazwa kraju w innych językach: "Korea"). Przed utworzeniem hangyla tylko ludzie z wyższych klas byli na tyle wykształceni, by potrafić pisać i czytać. Używało się wtedy pisma chińskiego, w Korei nazywanego hanja lub pisano po chińsku (hanmun). Król Sejong Wielki pragnął, by każdy mieszkaniec jego kraju potrafił czytać i pisać, niezależnie od klasy. Marzył również o charakterystycznym, narodowym piśmie, będącym symbolem Korei. Stąd utworzył 28 liter alfabetu koreańskiego. Pewne zapisy wskazują na to, że służba króla miała negatywne uczucia w stosunku do władcy, gdyż ten nie konsultował z nimi swoich projektów - prawdopodobnie hangyl powstał w zupełnej tajemnicy lub wiedziała o nim tylko rodzina królewska. Projekt został ukończony pod koniec 1443 lub na początku 1444 roku i opublikowany w 1446 w dokumencie "The Proper Sounds for the Education of the People"POTRZEBNE TŁUMACZENIE, po koreańsku Hunmin Jeong-eum. Data jego publikacji, 9 października, jest dziś dniem hangyla w Korei Południowej. W Północnej dzień ten obchodzi się 15 stycznia.
Większość Koreańczyków była w tamtych czasach analfabetami i tylko arystokracja (yangban) mogła pisać i czytać. Po ujawnieniu hangyla król miał nadzieję na zmianę tej sytuacji. Haerye mówi: "Mądry człek może się zapoznać z tym pismem zanim skończy się ranek; a głupiec w ciągu dziesięciu dni."
Arystokracja koreańska jednak była zdecydowanie przeciwko edukacji chłopstwa i prostych ludzi. Wśród nich był Choe Manri oraz inni konfucjanie, którzy uważali, że hanja powinna być jedynym legalnym pismem. W 1504 roku dziesiąty król, Yeonsangun, zabronił nauki hangyla, a pisma w pim napisane uznał za zakazane.
W szesnastym wieku miało nastąpić pewne odrodzenie pisma, tworzono w nim tzw. gasa (tradycyjna poezja koreańska) oraz sijo (również rodzaj poezji).
Wraz z rosnącymi nastrojami patriotycznymi w Korei w XIX wieku i dążeniami Japonii do wyłączenia Korei z chińskiej strefy wpływów, nastąpiła tzw. "reforma Gabo" i wraz z nią - pierwsze dokumenty w hangylu (prawd. 1894 r.). W 1910 roku Korea została zaanektowana przez Japonię, ale pod tą okupacją wprowadzono naukę hangyla w szkołach, a w pismach oficjalnych używano zarówno hangyl, jak i hanja.
Po odzyskaniu niepodległości w 1945 używano obu pism, chociaż użycie hanja malało. W dzisiejszej Korei Południowej można zauważyć niemal całkowity zanik użycia tego pisma, natomiast w Korei Północnej hanja została zakazana całkowicie i w obu Koreach obecnie używa się niemal wyłącznie hangyla.
Alfabet czy sylabariusz?[]
Właściwie oba pojęcia są poprawne. Hangyl posiada pewne cechy, które czynią go unikalnym. Istnieją wielkie możliwości tworzenia słownictwa, gdyż używa się liter, jak w alfabetach. Jednak każdą literę łączy się z innymi tworząc sylaby - co przemawia za nazywaniem tego pisma sylabariuszem.
ㅁ + ㅜ + ㄴ = 문
ㄱ + ㅏ + ㅇ + 강
ㅅ + ㅘ + ㅂ + ㅅ = 솺
Znaki[]
Znaki nazywa się jamo - znaki matki. Często przy nauce hangyla stosuje się takie porównania; ponieważ samogłoski nie mogą znajdować się na początku znaku, nazywa się je "dziećmi" (moeum; 모음; 母音; dosłownie "dźwięk matki", tłumaczone jako "wołanie za mamą").. Dzieci muszą być przy "mamie" (ja'eum; 자음; 子音; dosłownie "dźwięk dziecka", tłumaczone czasem jako "wołanie za dzieckiem") - spółgłoskach. Spółgłoski jednakże również nie mogą być całkiem same - znak składający się z pojedynczej litery (jamo) jest niepoprawny.
| powiększony znak | znak bez powiększenia | nazwa: transkrypcja poprawiona |
wymowa: transkrypcja poprawiona wymowa IPA |
wymowa: transkrypcja polska |
|---|---|---|---|---|
| SPÓŁGŁOSKI | ||||
| Spółgłoski są nazywane "matkami". Mimo, iż nigdy nie występują pojedynczo czy w parze, są w stanie rozpoczynać i kończyć znak. Każda matka musi mieć przy sobie dziecko - samogłoskę. Utworzona wtedy sylaba jest poprawna. Znak ieung ㅇ jest spółgłoską tylko na końcu znaku - wtedy jest czytany jako [ŋ]. Warto zauważyć, iż wiele spółgłosek zmienia swoją wymowę gdy jest na końcu wyrazu - należą do takich siot ㅅ, jieut ㅈ, chieut ㅊ i hieut ㅎ. | ||||
| ㄱ | ㄱ | Pd: giyeok (기역) Pn: gieuk (기윽) |
g, k pomiędzy [g] i [k] |
k lub g |
| ㄴ | ㄴ | Pd&Pn: nieun (니은) | n [n] |
n |
| ㄷ | ㄷ | Pd: digeut (디귿) Pn: dieut (디읃) |
d, t pomiędzy [d] i [t] |
t, d |
| ㄹ | ㄹ | Pd&Pn: rieul (리을) | l, r [ɾ] lub [l] |
l, r |
| ㅁ | ㅁ | Pd&Pn: mieum (미음) | m [m] |
m |
| ㅂ | ㅂ | Pd&Pn: bieup (비읍) | b, p pomiędzy [b] i [p] |
p, b |
| ㅅ | ㅅ | Pd: siot (시옷) Pn: sieut (시읏) |
s [s] |
s |
| ㅇ | ㅇ | Pd&Pn: ieung (이응) | ng początkowe ø, jeśli końcowe, to [ŋ] |
ng |
| ㅈ | ㅈ | Pd&Pn: jieut (지읒) | j na ogół [ʣ], czasem pomiędzy [ʥ] lub [ʨ] |
dź lub dz |
| ㅊ | ㅊ | Pd&Pn: chieut (치읓) | ch [ʨh] |
czh, ćh |
| ㅋ | ㅋ | Pd&Pn: kieuk (키읔) | k [kh] |
kh |
| ㅌ | ㅌ | Pd&Pn: tieut (티읕) | t [th] |
th |
| ㅍ | ㅍ | Pd&Pn: pieup (피읖) | p [ph] |
ph |
| ㅎ | ㅎ | Pd&Pn:hieut (히읗) | h [x] |
h |
| SPÓŁGŁOSKI PODWÓJNE | ||||
| Spółgłoski podwójne zapisywane są jako dwie identyczne spółgłoski. Istnieje tylko pięć takich par. Zazwyczaj zapisuje się je jako podwójna spółgłoska, np. kk czy tt, ale trzeba pamiętać, że w języku koreańskim, jak również i w japońskim nie podwaja się spółgłosek podobnie jak w języku polskim. Spółgłoska podwójna jest w rzeczywistości po prostu spółgłoską mocniejszą, jak niemieckie "s" oraz "ß". | ||||
| ㄲ | ㄲ | Pd: ssanggiyeok (쌍기역) Pn: doengieuk (된기윽) |
kk | kk |
| ㄸ | ㄸ | Pd: ssangdigeut (쌍디귿) Pn: doendieut (된디읃) |
tt | tt |
| ㅃ | ㅃ | Pd: ssangbieup (쌍비읍) Pn: doenbieup (된비읍) |
pp | pp |
| ㅆ | ㅆ | Pd: ssangsiot (쌍시옷) Pn: doensieut (된시읏) |
ss | ss |
| ㅉ | ㅉ | Pd: ssangjieut (쌍지읒) Pn: doenjieut (된지읒) |
jj | c |
| SAMOGŁOSKI | ||||
| Zwane również "dziećmi". Dziecko - jak to dziecko - nie może przeżyć bez matki. Tak właśnie tłumaczy się fakt, że sylaba nigdy nie może się zacząć od samogłoski. Jeżeli jest to konieczne - dziecku daje się matkę uniwersalną ieung ㅇ, która może być mamą każdego dziecka. W takiej sytuacji spółgłoska ieung, która normalnie działa jako /ng/, traci wartość fonetyczną, czyli staje się niema. Sylabę natomiast może kończyć samogłoska, ale może i spółgłoska. Nigdy natomiast nie można utworzyć znaku składającego się z jednej litery - czy to dziecka, czy matki. | ||||
| ㅏ | ㅏ | Pd&Pn: a (아) | a [a] |
a |
| ㅑ | ㅑ | Pd&Pn: ya (야) | ya [ja] |
ja |
| ㅓ | ㅓ | Pd&Pn: eo (어) | eo [ʌ] |
ŏ |
| ㅕ | ㅕ | Pd&Pn: yeo (여) | yeo [jʌ] |
jŏ |
| ㅗ | ㅗ | Pd&Pn: o (오) | o [o] |
o |
| ㅛ | ㅛ | Pd&Pn: yo (요) | yo [jo] |
jo |
| ㅜ | ㅜ | Pd&Pn: u (우) | u [u] |
u |
| ㅠ | ㅠ | Pd&Pn: yu (유) | yu [ju] |
ju |
| ㅡ | ㅡ | Pd&Pn: eu (으) | eu [ɨ] |
y |
| ㅣ | ㅣ | Pd&Pn: i (이) | i [i] |
i |
| ㅐ | ㅐ | Pd&Pn: ae (애) | ae [ɛ] |
e |
| ㅒ | ㅒ | Pd&Pn: yae (얘) | yae [jɛ] |
je |
| ㅔ | ㅔ | Pd&Pn: e (에) | e [e] |
e |
| ㅖ | ㅖ | Pd&Pn: ye (예) | ye [je] |
je |
| ㅚ | ㅚ | Pd&Pn: oe (외) | oe [we] |
we |
| ㅟ | ㅟ | Pd&Pn: wi (위) | wi [wi] |
wi |
| ㅢ | ㅢ | Pd&Pn: ui (의) | ui [ɨi] |
yi |
| ㅘ | ㅘ | Pd&Pn: wa (와) | wa [wa] |
wa |
| ㅙ | ㅙ | Pd&Pn: wae (왜) | wae [wɛ] |
ue |
| ㅞ | ㅞ | Pd&Pn: we (웨) | we [we] |
we |
| ㅝ | ㅝ | Pd&Pn: weo (워) | weo [wʌ] |
uo |
| Litery historyczne | ||||
| powiększony znak | znak bez powiększenia | najczęściej spotykana nazwa | wymowa IPA |
uwagi |
| Hangyl powstał w 1664 wieku i przez długi czas był zakazany, a Korea pozostawała pod wpływami najpierw Chin, potem Japonii. Alfabet zmieniał się nie raz i stąd znamy litery, które obecnie już nie są używane. | ||||
| ㆍ | ㆍ | arae a 아래아 "niskie a" |
ə albo ʌ | dziś raczej zapisywane jako ㅏ, ale wciąż jest używane w dialekcie j. koreańskiego wyspy Jeju |
| ㅿ | ㅿ | bansiot 반시옷 | [ʐ] | prawdopodobnie występował w tych miejscach, gdzie w chińskim tylnojęzykowe ż [ʐ], obecnie zastąpiony początkowym ieungiem |
| ㆆ | ㆆ | yeorin hieuh 여린 히읗 "lekkie h" lub doen ieung 된 이응 "silne ieung" |
ʔ | słabsze niż ㅎ, ale mocniejsze niż ㅇ |
| ㆁ | ㆁ | yet-ieung 옛이응 | ŋ | z czasem zastąpione przez ㅇ, graficznie oba podobne, ale ㆁ ma długą antenkę, a ㅇ krótką albo w ogóle jej nie ma |
| ㅸ | ㅸ | gabyeoun bieup 가벼운비읍 | f | używane głównie do zapisu słów poch. chińskiego |
| ㆅ | ㆅ | ssanghieuh 쌍히읗 "podwójne hieuh" |
ɣ̈ʲ albo ɣ | |
| ㆀ | ㆀ | ssang-ieung 쌍이응 "podwójne ieung" |
brak danych | używane do słów chińskich |
| Inne historyczne | ||||
| ᄼ | ᄼ | chiteum siot | brak danych | używany do transkrypcji chińskiego |
| ᄽ | ᄽ | chiteum ssangsiot | brak danych | używany do transkrypcji chińskiego |
| ᅎ | ᅎ | chiteum chieut | brak danych | używany do transkrypcji chińskiego |
| ᅏ | ᅏ | chiteum ssangchieut | brak danych | używany do transkrypcji chińskiego |
| ᅔ | ᅔ | chiteum hieut | brak danych | używany do transkrypcji chińskiego |
| ᄾ | ᄾ | ceong chieum siot | brak danych | używany do transkrypcji chińskiego |
| ᄿ | ᄿ | ceong chieum ssangsiot | brak danych | używany do transkrypcji chińskiego |
| ᅐ | ᅐ | ceong chieum chieut | brak danych | używany do transkrypcji chińskiego |
| ᅑ | ᅑ | ceong chieum ssangchieut | brak danych | używany do transkrypcji chińskiego |
| ᅕ | ᅕ | ceong chieum hieut | brak danych | używany do transkrypcji chińskiego |
| ㅴ | ㅴ | brak danych | brak danych | wym. prawdop. /bsg/ |
| ㅵ | ㅵ | brak danych | brak danych | wym. prawdop. /bsd/ |
| ㆇ | ㆇ | brak danych | brak danych | używane do słów chińskich |
| ㆈ | ㆈ | brak danych | brak danych | używane do słów chińskich |
| ㆊ | ㆊ | brak danych | brak danych | używane do słów chińskich |
| ㆋ | ㆋ | brak danych | brak danych | używane do słów chińskich |