aerajski αεραίς | |
---|---|
Utworzenie: | RWHÔ w 2007 - 2008 |
Cel utworzenia: | język eksperymentalny; szyfrowy |
Ilość mówiących (faktyczna) | 1 |
Sposoby zapisu: | grecki politoniczny |
Klasyfikacja: | języki panindoeuropejskie helleńskie aerajski |
Status urzędowy | |
Oficjalna regulacja: | jednoosobowa instytucja do spraw j. aerajskiego: RWHÔ |
Lista conlangów | |
Aerais, język aerajski ("ἀεραίς", czyt. ajrais - czyste powietrze) - jeden z najważniejszych języków RWHÔ; pierwotnie panindoeuropejski (inna nazwa: αριοίσκος) bez konkretnej przynależności do żadnej grupy językowej, obecnie wyraźnie helleński z cechami grupy romańskiej.
Historia
Język powstał 27 stycznia 2008 roku, stworzono go dla równowagi z azjatyckim językiem akiyng i przetestowania walorów słowotwórczych języków naturalistycznych.
Założenia
Realizuje dwa założenia:
- zapisywany pismem greckim;
- czerpie słownictwo drogą losową z dowolnej grupy języków indoeuropejskich, głównie z języków:
- romańskich ("παν" chleb, por. hiszp. pan; "ϭάϣο" niski, por. port. baixo; zmodyfikowane przymiotniki, np. "Σολ" Słońce, ale "Σολέιλ" słoneczny);
- germańskich ("ρίδω" czytać, por. ang. read; "κϥάχτ" siła, por. nid. kracht);
- słowiańskich ("ὀν" on, por. pol. on, ros. он; "βέρω" wierzyć);
- helleńskich ("στόμα" z gr. usta; "φίλιος" z gr. przyjaciel);
- irańskich ("γώσεφανδ" owca, por. per. گوسفند gosefand; "ἄσμαν" niebo, por. urdu آسمان āsmān);
- typowo indyjskich ("σαδάκ" droga, por. hindi सड़क sadak).
Mniejszą grupę stanowią neologizmy (zupełnie nowe słowa), terminy z innych grup językowych oraz słowa o pochodzeniu pozaindoeuropejskim.
Z grupy 3A tylko aerajski nie tworzy nowego słownictwa dla całego języka.
Alfabet i fonetyka
Alfabet aerajski przechodził wiele przemian, lecz ostatecznie przypomina ten używany do zapisu języka greckiego w ortografii politonicznej wraz ze znakami koptyjskimi lub cyrylickimi jako dodatkowymi symbolami służącymi oznaczeniu dźwięków nie występujących normalnie w greckim. Obecnie liczy 35 znaków.
Αα | Ϭϭ | Ββ | Γγ | Ϝϝ | Δδ | Ϩϩ | Εε | Ζζ | Ϧϧ | Ηη | Θθ | Ιι |
Ϊϊ | Κκ | Λλ | Μμ | Νν | Ξξ | Οο | Ππ | Ρρ | Ϥϥ | Σσς | Ϛϛ | Ϣϣ |
Ϯϯ | Ττ | Υυ | Ϋϋ | Φφ | Χχ | Ψψ | Ϫϫ | Ωω |
Lista znaków wraz z wymową i nazwami wg wzoru:
- LiteraWielka literamała (nazwa litery, transkrypcja): wymowa opisowa (IPA: [wymowaIPA]) (WZÓR).
Lista:
- Α α (ἄλφα, alfa): jak polskie a (IPA: [a]);
- Ϭ ϭ lub Б б (ϭέτα, beta): jak polskie b (IPA: [b]);
- Β β (βίτα, vita): jak polskie w (IPA: [v]);
- Γ γ (γάμμα, gamma): dźwięczne h (IPA: [ɣ]);
- Ϝ ϝ (ϝαυ, gau): jak polskie g (IPA: [g]);
- Δ δ (δέλτα, ðelta): jak angielskie th w słowie "the" (IPA: [ð]);
- Ϩ ϩ (ϩήτα, deta): jak polskie d (IPA: [d]);
- Ε ε (ἐ ψίλον, e psilon): jak polskie e (IPA: [e]);
- Ζ ζ (ζήτα, zeta): jak polskie z (IPA: [z]);
- Ϧ ϧ (ϧότα, żota): jak polskie ż (IPA: [ʒ]);
- Η η (ἤτα, eta): jak polskie e, ew. dłuższe (IPA: [eː]);
- Θ θ (θήτα, theta): jak angielskie th w słowie "think" (IPA: [θ]);
- Ι ι (ἰ ώτα, i ota): jak polskie i lub j (IPA: [i], [j]);
- Ϊ ϊ (ἰ ώτα δϊαλύτικα, i ota djalütika): jak polskie j (IPA: [j]);
- Κ κ (κάππα, kappa): jak polskie k (IPA: [k]);
- Λ λ (λάμϭϩα, lambda): jak polskie l (IPA: [l]);
- Μ μ (μυ, mü): jak polskie m (IPA: [m]);
- Ν ν (νυ, nü): jak polskie n (IPA: [n]);
- Ξ ξ (ξηϊ, xej): jak polskie ks (IPA: [ks]);
- Ο ο (ὀ μίκρον, o mikron): jak polskie o (IPA: [o]);
- Π π (πι, pi): jak polskie p (IPA: [p]);
- Ρ ρ (ῥω, rho): jak polskie r (IPA: [r]);
- Ϥ ϥ (ρωϥ, rohr): jak francuskie r (IPA: [ʁ]);
- Σ σ ς (σίγμα, sigma): jak polskie s (IPA: [s]);
- Ϛ ϛ (ϛίμωα, stigma): jak polskie st (IPA: [st]);
- Ϣ ϣ (ϣίμοδα, szimoda): jak polskie sz (IPA: [ʃ]);
- Ϯ ϯ (ϯίχον, cikhon): jak polskie c (IPA: [ʦ]);
- Τ τ (τάυ, tau): jak polskie t (IPA: [t]);
- Υ υ (ὐ ψίλον, ü psilon): jak niemieckie ü (IPA: [y]);
- Ϋ ϋ (ὐ ψίλον δϊαλύτικα, ü psilon djalütika): jak polskie u (IPA: [u]);
- Φ φ (φηϊ, fej): jak polskie f (IPA: [f]);
- Χ χ (χάν, khan, han): jak polskie h albo kh (IPA: [x], [kh]);
- Ψ ψ (ψι, psi): jak polskie ps (IPA: [ps]);
- Ϫ ϫ (ἄϫαπι, aħapi): semickie h (IPA: [ħ]);
- Ω ω (ὠ μέγα, o mega): jak polskie o, ew. dłuższe (IPA: [oː]).
Wyróżniamy również następujące dwuznaki:
- Αε αε: jak polskie aj, (IPA: [aj]);
- Αυ αυ: jak polskie au, (IPA: [aw]);
- Ου ου: jak polskie oł, (IPA: [ow]).
Istnieją również inne dwuznaki, które chociaż nie występują w samym języku aerajskim, to pojawiają się w słowach obcego pochodzenia, są to głównie:
- Τϣ τϣ: jak polskie cz, (IPA: [ʧ]), np. Cherry τϣήρι;
- Δζ δζ: jak polskie dz, (IPA: [ʣ]), np. Dzong Δζόνγ;
- Δϧ δϧ: jak polskie dż, (IPA: [ʤ]), np. Johnson Δϧᾶνσον;
Akcent i znaki diakrytyczne
Akcent jest wciąż toniczny, ruchomy, oparty na konturze intonacji samogłoski względem innych. Wyróżnia się 3 tony: rosnący (wysoki), opadający (niski), rosnąco-opadający (długi).
- tonacja rosnąca, tzw. ὀξεῖα ἀκθῆντο, oznacza wymówienie samogłoski poprzez podwyższenie tonu lub wykonanie tonacji wzrastającej; samogłoskę zaznacza się normalnym znakiem akcentu ostrego (τόνος); przykłady - ά, έ, Ώ, Ά, występuje przy wszystkich możliwych samogłoskach: ά έ ή ί ΐ ό ύ ΰ ώ;
- tonacja opadająca, tzw. ϭαρεῖα ἀκθῆντο, oznacza wymówienie samogłoski w intonacji opadającej, często występuje jako akcent poboczny; samogłoskę zaznacza się znakiem akcentu ciężkiego (odwrócony znak akcentu ostrego) (βάρια); przykłady - ὰ, ὲ, Ὼ, Ὰ, występuje przy wszystkich możliwych samogłoskach: ὰ ὲ ὴ ὶ ῒ ὸ ὺ ῢ ὼ;
- tonacja rosnąco-opadająca, tzw. περισπωμένη, oznacza wymówienie samogłoski w intonacji najpierw rosnącej, a następnie opadającej, co powoduje złudzenie przedłużenia samogłoski, a czasem na skutek szybkiej i niedokładnej wymowy faktycznie może skutkować przedłużeniem dźwięku; oznaczany "grecką tyldą", czyli znakiem "perispoméne" (περισπωμένη); przykłady - ᾶ, ῆ, ῶ, ῖ, występuje wyłącznie przy kilku małych samogłoskach: ᾶ ῆ ῖ ῦ ῶ.
W przeciwieństwie do innych pism świata oryginalną cechą pisma greckiego jest oznaczanie przydechu lub jego braku oraz możliwość dopisania pod niektórymi samogłoskami małej litery jota (ι). O zapis taki dba się obecnie w języku aerajskim, a także w greckim politonicznym. Poniższe znaki diakrytyczne, używane w opisanych sytuacjach, mogą krzyżować się ze znakiem akcentu rosnącego i opadającego.
- przydech, aspiracja, tzw. δάσια, oznacza, że przed oznaczaną samogłoską lub po jednej spółgłosce, rho ρ, jest łagodne "h"; zazwyczaj taką sytuację oznacza się na piśmie obowiązkowo tylko na początku słowa, w środku można w zastępstwie użyć han χ; znak przydechu to "spiritus asper" (σπίριτϋς ἄσπερ); przykłady - ἁ, ἑ, Ὡ, Ἁ, występuje przy samogłoskach: ἁ ἑ ἡ ἱ ὁ ὑ ὡ;
- brak przydechu, tzw. ψιλή, oznacza brak przydechu (patrz wyżej); zazwyczaj taką sytuację oznacza się na piśmie obowiązkowo tylko na początku słowa; znak braku przydechu to "spiritus lenis" (σπίριτϋς λενίς); przykłady - ἀ, ἐ, Ὠ, Ἀ, występuje przy samogłoskach: ἀ ἐ ἠ ἰ ὀ ὐ ὠ;
- jotacja, tzw. ὑπογεγραμμένη, oznacza zapis małej litery jota ι pod samogłoską, dawniej wymawiało się najpierw wielką samogłoskę, a potem małe i pod nią, dziś jest odwrotnie (np. ῳ dawniej czytało się "oj", dziś "jo"); oznaczenie nazywa się (προσγεγραμμένη); przykłady - ᾳ, ῳ, ῌ, dopuszczalne samogłoski to tylko ᾳ, ῳ oraz ῃ.
Gramatyka
Czasy
Istnieją 3 czasy: przeszły, teraźniejszy, przyszły. Odmiana przebiega zasadniczo we wszystkich czasach tak samo, lecz w czasie przeszłym dodaje się do czasownika końcówkę -ιϛ (jeśli słowo kończy się na spółgłoskę) lub -ϊϛ (jeśli na samogłoskę), a w czasie przyszłym -ϛε. Przykłady:
- χβάρω (mówić), χβάρμι (mówię), χβάρσαν (mówisz)
- χβάριϛ (mówić), χβάρμιϊϛ (mówiłem/am), χβάρσανιϛ (mówiłeś/aś)
- χβάρϛε (mówić), χβάρμιϛε (będę mówił/-a), χβάρσανϛε (będziesz mówił/-a)
Liczba
W języku aerajskim istnieją liczba pojedyncza i mnoga, aczkolwiek mogą zdarzać się wyjątki.
Nazewnictwo: liczba pojedyncza σίνγουλαρις singularis (dosłownie "jednostkowa"), liczba mnoga πλόυραλις pluralis (dosł. "powielona").
Przypadki
Istnieje siedem przypadków, czego na co dzień używa się czterech:
- mianownik (νομινάτιβος nominativos) - kto? co?;
- dopełniacz (ϝενέτιβος genetivos) - kogo? czego?;
- celownik (δάτιβος dativos) - komu? czemu?;
- wołacz (βοκάτιβος vokativos) - hej!.
Pozostałe, rzadziej używane, to:
- biernik (ἀκκυσάτιβος akkysativos) - kogo? co?.
- abessivus (ἀϭέσσιβος abessivos) - bez czego?.
- translativus (τρανσλάτιβος translativos) - stało się czym?.
ἘΝ ΚΕΡΆΥΝΟΣ - GROM m. sg pl N. κεράυνος κεράυνοϣ G. κεράυνου κεράυνοϊμωι D. κεράυνοζϋ κεράυνοϧι Acc. κεράυνοκε κεράυνουϣ Ab. κεράυνοδις κεράυνοζωϛ T. κεράυνοταν κεράυνοϣταν V. κεράυνο! κεράυνοϣ! ż. ΜΑ ΝΊΧΤΑ - NOC m. sg pl N. νίχτα νίχταϣ G. νίχτας νίχταϣου D. νίχταζι νίχταϣε Acc. νίχταθου νίχτατα Ab. νίχταδις νίχταδισος T. νίχταταν νίχταϣταν V. νίχτα! νίχταϣ! n. ἈΞ ϬΆΝΙΟ - ŁAŹNIA m. sg pl N. ϭάνιο ϭάνιϣ G. ϭάνιομε ϭάνιϣου D. ϭάνιοσες ϭάνιϣε Acc. ϭάνιοδομ ϭάνιϣτα Ab. ϭάνιοδοχδις ϭάνιϣζας T. ϭάνιοδοταν ϭάνιϣταν V. ϭάνιο! ϭάνιϣ!