Język ahtialański

AHTIALAŃSKI «ахтіаљєдаі»
Utworzenie:	RWHÔ w 1994 - 2010
Cel utworzenia:	język tradycyjny
Używany w (Haivoori):	Ahtialia, Amultia
Ilość mówiących (Haivoori)	... (2010)
Sposoby zapisu:	pismo ahtialańskie (alfabet wspierany ideografami) zastępczo cyrylica
Klasyfikacja:	języki mikujskie  ahtialańskie   środkowoahtialańskie    ahtialański
Status urzędowy
Język urzędowy (Haivoori):	Związek Ahtialański
Oficjalna regulacja:	Jaart języka ahtialańskiego w Harnii Нјаарт ю ахтіаљєдаі кієнау хін Харніа
Kody
Conlanger–2	AR-13-ah
Lista conlangów

Flaga języka

Język ahtialański (а́хтіаљєдаі кі́єн̃ау ['ɑxti_jäɮe̝ˌdäi 'ki_jɛ̃n͈ãʊ̃]) - ahtialański język sztuczny z rodziny mikujskich; język urzędowy Związku Ahtialańskiego oraz ze względu na jego polityczne znaczenie lingua franca kontynentu Mikui. Posługuje się nim według różnych szacunków od 60% do 70% mieszkańców Ahtialii i do 2% mieszkańców Republiki Amultii. Jest również językiem mniejszości w Królestwa Makratii.

Jest drugim najstarszym (po języku staromakrackim) językiem sztucznym RWHÔ, a także niewątpliwie najważniejszym od ponad dekady. Posiada istotną przy jego opracowywaniu i używaniu tradycję, dość długą historię oraz całkowicie aprioryczny ("za głosem serca") sposób tworzenia, który z jednej strony skutkuje niestabilnością języka, a z drugiej ciekawymi efektami wieloletniej regulacji w ten sposób. Jak dotąd przeszedł dwie do trzech wielkich reform. Ostatnia odbyła się w 2010 roku.

Nazwa języka napisana w ozdobnym stylu

Nazwy i prawa

Najczęściej mówi się po prostu "język ahtialański", choć tak naprawdę w ten sposób może być nazywany dowolny conlang, który bierze swoje korzenie z opisywanego tworu. Nazwa wywodzi się od słowa “ахтіалумє”, oznaczającego pancernika, narodowe zwierzę Ahtialii; i takie pochodzenie ma również nazwa państwa. Standardowy ahtialański tworzony przez RWHÔ posiada nazwę własną, «ӓљалаі», ‘zapach kwiatów’ (od staroahtialańskiego “ӓља” ‘zapach’ lub ‘powiew’ + “лаі” ‘kwiat’). Pierwotnie ta druga nazwa miała mocno potoczne zabarwienie, obecnie jest powszechną nazwą własną standardu oficjalnego. Czasami używa się słowa «інварs» dla potocznej odmiany standardowego ahtialańskiego.

Autor zezwala na wszelką niekomercyjną działalność związaną z językiem ahtialańskim, z tworzeniem języków pokrewnych i zapożyczaniem dowolnych elementów ahtialańskiego do innych conlangów włącznie. Stawia tylko jeden warunek: przy tworzeniu języka bliskiego ahtialańskiemu prosi o nadanie mu nazwy własnej (najlepiej w oparciu o apriorycznie utworzone słowo). Jakiekolwiek wykorzystanie komercyjne bez pisemnej zgody jest zabronione.

Historia

Główny artykuł: Historia języka ahtialańskiego i makrackiego

Historia conlangu

Uwaga! Przez pojęcie "historia" w tym artykule rozumie się rzeczywistą historię rozwoju tego języka sztucznego.

Miasto Palan

Najwcześniejsze wspomnienia języka są z biegiem czasu zacierane. Prawdopodobnie idea tworzenia sztucznego języka u dzieci powstaje przy ich kontakcie ze zjawiskiem języka obcego (być może tylko wtedy, gdy ten kontakt rozpocznie się w pewnym wieku). Sama idea "mój język" powstała być może gdzieś około 1994 roku, gdy autor miał trzy, cztery lata; i nie składało się na nią nic poza samą ideą jako taką. Potem w razie potrzeby udowodnienia, że idea ta nie była słomianym zapałem, tworzone były różne słowa w fonetyce polskiej, acz z wykorzystaniem nietypowych dla polskiego samogłosek nosowych. Pod koniec przedszkola, na podobnej zasadzie co idea "własnego języka", powstała po prezentacji alfabetu łacińskiego idea "własnego pisma". Pismo ahtialańskie (wyłącznie majuskuła) zostało opracowane koło 1995-1996 roku i maksymalnie do 1997 było gotowe. O ile ahtialański jako język wtedy nie był rozwijany i wyłączając wspomnienia nie istniał, to pismo było bardzo często używane i był nawet etap (wczesna podstawówka), kiedy użycie go w notatkach było tak szerokie, że pismo ahtialańskie było przez autora traktowane jako natywne. Paradoksalnie, do zapisu słów w języku ahtialańskim używano alfabetu łacińskiego, a do tekstów polskich, pismo ahtialańskie (prawdopodobnie na zasadzie szyfru: taki tekst był niedostępny osobom wścibskim).

W 2005 roku doszło do całkowitej reformy, nadano nową nazwę, określono wyraźnie charakter państwa ahtialańskiego i spisano pierwsze słowa. Określono pierwszy kształt fonetyczny i cel: ponad 60 liter alfabetu. Stworzono minuskułę i mediskułę, znaki ideograficzne, po kolei do 2009 roku dodawano często nowe fonemy. W 2010 roku zmiany nabrały charakteru wahadłowego, co wymusiło kolejną reformę, która usystematyzowała język i usprawniła go. W reformie 2010 aktywnie uczestniczył Milya0.

Legenda języka

Uwaga! Przez pojęcie "legenda" w tym artykule rozumie się historię języka w jego świecie.

Język pramikujski prawdopodobnie powstał jeszcze na Ziemi, czego dowodzą prowadzone w latach siedemdziesiątych ubiegłego wieku badania archeologiczne na terenie Mezopotamii. Był to najprawdopodobniej język sztuczny stworzony przez władców i dowódców wojskowych na potrzeby szyfru i w tym stanie przeszedł wraz z przodkami na Haivoori. Tam wskutek niedyskrecji oficerów wojskowych rozprzestrzenił się po pierwotnie obszarach gór centralnych kontynentu, a później wraz z wielką wędrówką ludów ahtialańskich uległ rozpadowi na:

• język ahtialański;
• język hyrobatea †;
• język ahtianti;
• język se turaaka †;
• język palan.

Symbol † oznacza język wymarły.
Języki makracki i amulti powstały prawdopodobnie w ten sam sposób, ale jego użytkownicy przenieśli się w zupełnie inne miejsce na Mikui.

Dialekty i warianty

Język ahtialański nie jest jednolitym tworem. Istnieje kilka dialektów języka ahtialańskiego, przy czym nie mają one raczej różnicy geograficznej, a w większym stopniu związane są z warstwami społecznymi i typową dla nich kulturą (wywodzą się więc z gwar kulturowych, slangu, a nie z dialektów regionalnych). Generalnie można podzielić dialekty języka ahtialańskiego na dwa sposoby: 1. Regionalnie:

• Stara Ahtialia - Harnia,
• Stara Ahtialia - Quilkaç,
• Yınıti,

2. Społecznie:

• standardowy ahtialański - najpopularniejszy i obecny niemal wszędzie,
• ahtialański literacki,
• ahtialański żargon wojskowy,
• gwara góralska,
• gwara wysokogórska,
• slang więzienny,
• slang niskich warstw społecznych.

Powyżej zostały wymienione jedynie najważniejsze. Istnieje oczywiście o wiele więcej, jak np. dialekt palański czy dialekt mniejszości makrackiej. W niniejszym artykule jest zawsze mowa o standardowym ahtialańskim, czyli aylałai.

Fonetyka

Główny artykuł: Fonetyka języka ahtialańskiego

Język ahtialański jest niezwykle skomplikowany fonetycznie. Lista zjawisk, które w nim występują, obejmuje między innymi przegłos, iloczas, mlaski, ejektywy, spółgłoski zarówno dwuwargowe szumiące, jak i nagłośniowe i krtaniowe, a nawet implozywne, akcent ruchomy dynamiczny, dość duże znaczenie ma niezapisywana ortograficznie nasalizacja.

Samogłoski

Aylałai posiada 12 fonemów samogłoskowych. W nawiasach zaznaczono alofony.

	Przednie		Centralne		Tylne
Przymknięte	i • i˞ ɨ • ʉ (ɯ) • u e ʏ˞ (ɘ) o ə ɛ ɔ (a) ä ɑ
Prawie przymknięte
Półprzymknięte
Średnie
Półotwarte
Prawie otwarte
Otwarte

W języku ahtialańskim doszło do przegłosu [u] do [i˞] oraz [o], rzadziej [ä] do [ə]. Istnieją dwa podstawowe rodzaje tego, co zapisywane jest <a>, czyli [ä] oraz [ɑ]. Samogłoski oznaczone hakiem ˞ są ewenementem typowym dla języka ahtialańskiego: przy ich wymowie język jest w całości ściśnięty (bowiem jest mięśniem zdolnym do kurczenia się) za łuk dziąsłowy, z którym tworzy otwór w kształcie elipsy dającej w brzmieniu podobieństwo [i˞] do [y], choć [i˞] nie jest domyślnie (alofonicznie może być) samogłoską zaokrągloną.

Spółgłoski

		Dwuwargowe	Wargowo- zębowe	Między- zębowe	Zębowe	Dziąsłowe /zadziąsłowe	Podniebienne	Welarne	Języczkowe	Nagłośniowe	Krtaniowe
Nosowe		m			n͈	n	ɲ	ɰ̃		ʜ̃
Zwarte		p b			t d			k g	q ɢ~ʛ		ʔ
Afrykaty					ʦ	ʨ ʧ
Ejektywy		p’				ʈ’	c’	k’	q’
Szczelinowe		(ɸ) β	f v	h̪͆ θ ð	s z	ʃ	ç ɕ	x ɣ		ʜ ʢ	h (ɦ)
Drżące						r			ʁ
Uderzeniowe						ɾ
Półsamogłoski		w (w̃)					j
Boczne					l ɫ		ɮ
Mlaski		(ʘ) ǃ˞ʷʷ			ǀ	(ǂ) (ǃ) (ǁ)	ǃ˞

Fonotaktyka

Samogłoski występują w postaci krótkiej oraz długiej, choć sposób, w jaki iloczas tak naprawdę jest realizowany, bywa różny: nieraz długie są bardziej zaokrąglone bądź oddalone od centrum artykulacji (gdzie centrum jest szwą), czasem intonacja jest u nich rosnąca, innym zaś razem są to podwojone samogłoski (np. [ta.a]). Sekwencje centralne i inicjalne an oraz końcowe -ant są wymawiane jako [ãɰ̃] (nosowe "a"), zdarza się, że także -unt bywa wymawiane jako [ũ] (ale nie [ũɰ̃]!). Inne końcówki, typu -ont czy -ent, nie wykazują takich tendencji. Na końcu słowa z reguły pojedyncze [ɨ] zostaje sprowadzone do [ʉ].

Domyślne jest [h] nad [x], chociaż różnie potrafią one przypadać w słowach i w języku potocznym [x] często przechodzi do [ɬ]. Po [i] dźwięk [x] przechodzi w [ç]. Między samogłoskami [r] najczęściej staje się [ɾ], a [ɣ] - [ɦ]. Najczęściej istnieje para [β]:[f], chociaż zarówno /β/ może być [v], jak i /f/ może być [ɸ]. Spółgłoski zwarte i afrykaty mogą być przedłużone, ale te, które pochodzą od podwójnych spółgłoskek, mogą być też zejektywizowane: pp → p’; tt → t’; ʧʧ → c’; kk → k’. Podwójne s "ss" może być co prawda wymawiane [s’], ale w praktyce najczęściej jest realizowane bidentalnie, jako [h̪͆]. Sekwencja "rh" ([rx]) jest czytana [ʁ], chociaż są wyjątki (np. verha). Tradycyjnie, [q’] nie jest traktowane przez język jako ejektyw, ale jako mlask, i podlega regułom mlasków. [l] i [ɫ] mogą być alofonami, ale muszą być odróżniane od [ɮ]. Zwarcie krtaniowe jest fonemiczne tylko w środku słowa (zakładając poprawność rozpoznania - generalnie sąsiedztwo samogłosek, choćby było ich trzysta obok siebie, nie wywołuje żadnych uproszczeń, tylko łagodne przejścia pomiędzy nimi - ale są słowa, gdzie są rozdzielone zwarciem krtaniowym).

Oficjalnie, istnieją wyłącznie mlaski zębowy [ǀ], podniebienny [ǃ˞] oraz podniebienny mocno zaokrąglony [ǃ˞ʷʷ]. Potocznie mogą się pojawić mlaski wszelkiego rodzaju.

N, m fortis i lenis

Język ahtialański posiada mocno wyróżniającą go własność polegającą na rozróżnianiu tzw. n oraz m fortis (silnych) i lenis (słabych). [m] oraz [m͈] są dość nowym tworem i jeszcze nie są powszechne. Rozróżnienie polega przede wszystkim na tym, że głoska lenis jest wymawiana w sposób słabo nosowy, nieraz nawet nienosowy (zbliżają się one wtedy do [b] i [d], ale największa siła drgań jest i tak skoncentrowana jak nie na jamie nosowej, to na podniebieniu miękkim). N lenis ma tendencję do przechodzenia w [ɲ] po samogłosce [i] (acz nie [i˞]!) oraz [j] (ale nie po tym, co zapisuje się <J>, <j>, tylko po tzw. jotowanych i retrojotowanych).

N oraz m fortis posiadają zaskakującą zdolność do unasawiania wszystkich dźwięków wokoło, włącznie z poprzedzającymi. Szczególnie łatwo unasawiane są spółgłoski szczelinowe oddalone od środka (dość dobrze opiera się [j] jedynie się rozkładając na nosowe [i] oraz [j], np. «һёы» prawdopodobnie będzie czytane [f͡n͈ẽĩjʉ]), a więc w pobliżu n oraz m fortis dobrze unasawiają się takie dźwięki jak [f] oraz [h]. Warto wspomnieć o [ʜ̃], które ze względu na siłę artykulacji i położenie, wymawiane nosowo drastycznie zmienia brzmienie. Sylaby typu «ан», «-ант», wymawiane [ãɰ̃], tylko sprzyjają nazalizacji. Stojące na końcu słowa «-ан» nie unasawia się, rzadko się też zdarza, by n fortis było inicjalne. M fortis ma tendencję do zakrzywiania niektórych samogłosek, np. «муа» będzie czytane [m̃ɯ̃ə̃].

Istnieją tzw. hamulce, czyli spółgłoski o szczególnych zdolnościach do "łamania" nasalizacji wywołanej w zdaniu, są to głównie spółgłoski zwarte typu [k], [p], [t], [q’], ale pod warunkiem, że nie stoją one przy głosce fortis - bo wtedy utworzą z nią afrykatę - tylko najlepiej sylabę dalej. Jeśli w dłuższym zdaniu jest tylko jedno n fortis (bliżej początka), a dalej nie ma wyraźnych hamulców, to nazalizacja rozprzestrzeniona po zdaniu może się utrzymywać nawet przez cztery do pięciu trzysylabowych słów.

Niektóre zbitki z n fortis są rozróżniane ortograficznie. M fortis jest dużo słabsze od n fortis. W języku palan n fortis jest osobną literą.

[ʢ]-barwione samogłoski

W niektórych językach (by daleko nie szukać: w General American, amerykańskiej wymowie angielskiego, czy w pŭtōnghuà) samogłoski mogą być [ɹ]-barwione (ang. r-colored vowel), tzn. że w trakcie wymawiania samogłoski jednocześnie jest wymawiane [ɹ] w słabszej formie, przy czym dźwięki [ɹ] i samogłoski współgrają ze sobą.

W języku ahtialańskim istnieją [ʢ]-barwione samogłoski. Są one rzadkie, ale za to często używane, i najczęściej dotyczą [ɕ] z jakąś silną samogłoską, np. w partykule pytającej «ща» nagłośniowe brzmienie ma zarówno spółgłoska, jak i nieco przedłużone [ä].

Dyssymilacja i asymilacja

Język ahtialański sprzed 2005 roku był dość prosty i z wyjątkiem dźwięków takich jak [q’] czy [ʜ] właściwie nie odbiegał od fonetyki polskiej, wcześniej nawet miał samogłoski nosowe ǫ i ę. Po reformie 2005 roku w języku ahtialańskim zaczęły zachodzić procesy o tempie przypominającym wybuch jakiejś bomby, które doprowadziły do olbrzymich rozróżnień ortograficzno-fonemicznych. Wiązało się to pośrednio z deklaracją, że język ahtialański "ma mieć 60+ liter alfabetu" (do dzisiaj nie ma), a bezpośrednio z poznawaniem fonologii. Ostatecznie język ahtialański otrzymał zarówno fonemy, które są bardzo nietypowe dla polskiego i były nieznane autorowi wcześniej (np. [q’], [ʜ], [i˞], [ǃ˞] czy [ɮ]), jak i fonemy, które zostały dodane po uzyskaniu wiedzy lingwistycznej ("bo fajnie brzmiały", np. [ʢ], [ǀ], <ö>).

W 2010 roku proces dyssymilacji powoli się kończy. Obecnie ahtialański wykazuje jeszcze zarówno procesy rozróżniające (niedawno zostało uznane [ð]), jak i upodabniające. Asymilują się np. [ʧ] i [ʨ] do [ʨ] oraz [ʃ] i [ɕ] do [ʃ], powoli asymilują się także [ɑ] oraz [ä].

Co ciekawe, dość intensywnie wyodrębnia się nosowe "ł" [w̃], ale nie ma ono cech n i m fortis (patrz dział wyżej), nie powodując żadnych dalszych nazalizacji; pojawia się głównie w krótszych, podstawowych słowach, np. «лао» [w̃äɔ] czy «ланік» [w̃ä'ɲik].

Akcent

W języku ahtialańskim akcent jest "harmonijkowy" - to określenie w dużym uproszczeniu oznacza, że słowa wielosylabowe (posiadające więcej niż dwie sylaby) mają akcent na co drugą sylabę bez wyraźnego akcentu głównego i pobocznego (bądź główny akcent zależy od konkretnego mówcy). Samogłoski mocne (długie) mają wartość dwóch samogłosek: jednej nieakcentowanej i drugiej akcentowanej. Jest to też główny powód przekształcenia się iloczasu w silnie rosnący akcent konturowy w większości dialektów. Harmonijka (czy sinusoida) w akcentach czasem (niekoniecznie zawsze) działa również dla dłuższych wypowiedzi, nie tylko izolowanych słów. Melodyczność języka wynika głównie z takiego akcentu. Piosenki, które były tworzone dla języka ahtialańskiego, najczęściej mają charakter narastający, z bardzo wyraźnym rytmem. Generalnie nie zmienia znaczenia słowa ani leksykalnie, ani gramatycznie, ale nie jest stały; ponadto przesunięcie akcentu brzmi mocno nienaturalnie. Ogólnie akcent "robi co chce", trudno znaleźć jakiekolwiek wzorce, ale w zależności od długości słowa może przyjmować następujące modele:

• (C)v́Cv najczęściej z samogłoską /a/, np. мако, онтра, хєцра, каіда, кұнға, ава, тёры, єма, ӓша, іљља, потаs, кӓза
• CvCv́ najczęściej z takimi samymi samogłoskami, np. іртін, фатаљ [fä'täl], падаљ [pä'däɮ], давут, шарі, орік, аткунт, мунік, љурі [l̠ɹ̩ʲ'ɾi], гємо, sєтєр, күкєв, нєғім, бёпаs [bɛj'pɑs]
• CvCv́n͈, np. ҳаван, ӱкан lub ӱкаан, мєнунт, аљін, też np. фєум, ale już np. нóљан (n lenis na końcu)
• Cv́CvCv́, np. туігєр, нєнаљю, тєоѯант, таљінавsт, ӹрєвєвsт, ѱаљвада, sөркєљвє, томынуу, ҁаічаан
• CvCv́Cv, np. кіррара, торока, єццокоs, аакаару, sакырє, камєєры
• Cv́v2Cv́3v4, np. ҁаотэі, кієнау
• Cvv́2Cv͉, np. щөөма, цуыня
• Cv́vCv, np. маара, sєєны

Alfabet

Język ahtialański ma bardzo dobrze rozbudowane pismo.

Alfabet ahtialański

Główny artykuł: Pismo ahtialańskie

Alfabet ahtialański uchronił język przed zapomnieniem, jakie czekało język staromakracki. Pierwsze literki prawdopodobnie zostały wymyślone koło 1996 roku i w 1998 najdalej kompletny zestaw (licząc z późniejszym dodaniem liter Q, X i V) był już gotowy. Alfabet ten obejmował wyłącznie podstawy zestaw znaków, bez polskich liter (Ł zostało dodane później). Polskie dźwięki były oddawane przez zapisanie kreski poziomej nad literą (rodzaj modyfikatora czy sanyok sannya). Wszystkie rozróżnienia historyczne były zachowywane; co ciekawe, polską literę <Ó> <ó> zapisywano raczej jako <Ú> <ú> (u otwarte z kreską). Zarówno to, jak i zapis wyłącznie fonetyczny polskiego jest wzbroniony. Masowo do języka ahtialańskiego alfabet ten został przystosowany dopiero w 2005 roku, niedługo potem też powstała minuskuła i mediskuła.

Czcionkę komputerową dla pisma ahtialańskiego tworzył Milya0. Jest to pismo alfabetyczno-ideograficzne. Korzysta z kilkudziesięciu ideografów o znaczeniu wyłącznie funkcyjnym.

Cyrylica

Główny artykuł: Cyrylica ahtialańska

Ponieważ pisma ahtialańskiego na razie nie da się używać w komputerach, przystosowana do niego została cyrylica. Zachowuje ona wszystkie rozróżnienia ortograficzne dokonywane w oryginalnym zapisie.

Samogłoski

Cyrylica ahtialańska korzysta z 10 liter dla oznaczenia samogłosek:

а є і и о ө у ү ұ ы

А а: [ä], [ɑ]

Є є: [ɛ]

І і: [i]

И и: [iː] (częstsze oznaczenie długiego "i")

О о: [ɔ]

Ө ө: [ə], [ɘ]

У у: [u], po "љ": [i˞]

Ү ү: [i˞], dialektalnie po n, m fortis może być [y]

Ұ ұ: [ʉ]

Ы ы: [ɨ]

Samogłoski długie są oznaczane, z wyjątkiem [i] które ma też formę <и>, przez podwojenie litery.

Аа аа - [äː], [ɑː]

Єє єє - [ɛː], [eː]

Іі іі - [iː]

Оо оо - [ɔː], [oː]

Өө өө - [ɘː], [ɨɘ]

Уу уу - [uː]

Үү үү - [ʏ˞ː]

Ұұ ұұ - [ʉ]

Ыы ыы - [ɨː]

Istnieją także tzw. samogłoski jotowane (typu jV, np. "ja", "je", itp.) oraz retrojotowane (typu Vj, np. "aj", "ej", itd.), po pięć (tylko dla а, є, о, у, ы)

я е ω ю ѵ

ӓ ё ӧ ӱ ӹ

W reformie 2010 zmieniono literę Ӳ ӳ na Ѵ ѵ.

Spółgłoski

Kompletna tabela wykazująca całość alfabetu (litery małe, duże, modyfikujące, diakrytyczne) wygląda tak:

А а

Я я

Ӓ ӓ

Ӑ ӑ

Б б

Г г

Ғ ғ

Д д

Ҙ ҙ

Є є

Е е

Ё ё

З з

Ц ц

Ћ ћ

Ч ч

И и

Ѳ ѳ

І і

Ј ј

К к

Љ љ

Л л

Ԝ ԝ

Ҝ ҝ

М м

Ө ө

Н н

У у

Ю ю

Ӱ ӱ

Ѯ ѯ

Ҩ ҩ

О о

Ω ω

Ӧ ӧ

П п

Р р

Ү ү

Ұ ұ

S s

Щ щ

Ш ш

Т т

Ԏ ԏ

В в

Ы ы

Ѵ ѵ

Ӹ ӹ

Ҧ ҧ

Ф ф

Һ һ

Ҁ ҁ

Х х

Ѱ ѱ

Ҳ ҳ

-

¬

Ъ ъ

Ь ь

◌҃

◌̊

◌̲

◌̳

Uwaga! Jeśli nie możesz przeczytać niektórych znaków bądź wyświetlają się nieestetycznie, obejrzyj graficzną wersję tabeli.

Znaki funkcyjne

Język ahtialański korzysta z wielu znaków funkcyjnych, ale do cyrylicy przeniesione zostały cztery:

1. ъ (twardy znak) jest modyfikatorem, najczęściej oznacza mlask, używany do [ǃ˞], [ǀ] i [q’].
2. ь (miękki znak) też jest modyfikatorem, oznacza albo [ʛ], albo [ǃ˞ʷʷ].
3. ◌҃ (titlo) odpowiada ahtialańskiemu sа-ор єаsао, postawiony nad spółgłoską powoduje jej przedłużenie, używany głównie do zwartych
4. ◌̊ (obręcz ponad) odpowiada sа-ор нудунт, funkcyjnie odpowiada samyok sannya, oznacza że słowo lub wyraz mają inny odczyt
5. ◌̲ i ◌̳ są oznaczane pod cyframi i służą do wskazania, czy liczony jest system dziesiętny czy szesnastkowy, np. 1̲6̲ posiada taką samą wartość, jak 1̳0̳.

Ortografia

W ahtialańskim obowiązuje niełatwa ortografia. Przede wszystkim, na piśmie [ä] nie jest odróżniane od [ɑ] oraz n i m fortis od lenis. Za to [j] może być zapisane w postaci samogłoski jotowanej, retrojotowanej, za pomocą <ј>, albo <і>, a także <и>, przy czym raczej nie ma na to reguły poza tą, że jest mało prawdopodobne, by dwie jotowane bądź retrojotowane pojawiły się w jednym słowie oraz, że <і> raczej nie zacznie sylaby jotowanej. Choćby nazwa własna języka jest zapisywana «ӓљалаі». Zwarcie krtaniowe [ʔ] jest zapisywane w postaci myślnika, i to tylko wtedy, gdy znajduje się między dwoma sylabami (rzadko pojawia się też przed spółgłoską, zwłaszcza zwartą).

Nierozróżniane są także [ɮ] od [l]. Jeśli po tych dźwiękach znajdzie się <у>, jak w «љу», to taką sylabę czytamy zawsze [li˞]. Zdania rozpoczynamy wielką literą, taką też oznaczamy wszelkie nazwy własne, zdania podrzędne dzielimy średnikiem, myślnik służy głównie do wymieniania elementów. W piśmie ahtialańskim interpunkcja jest bardziej rozbudowana, istnieją własne znaczniki akapitu, jak w piśmie khmerskim. Należy używać także liter ideograficznych, przy czym problem może być w przypadku partykuły «нє» (nie). Na początku zdania prawie na pewno zostanie rozpoznana jako superpartykuła i oznaczona ideografem, ale w środku zdania bywa z tym różnie. W cyrylicy superpartykuły oznacza się literką "¬".

Zapis zależnych morfemów gramatycznych

Generalnie morfemy gramatyczne (np. fleksyjne czy pomocnicze) zależne od słowa bazowego zapisujemy razem z nim, chyba, że jest ich więcej niż jeden (dla każdego "brzegu" słowa: początku i końca może być jeden), wtedy separujemy je ortograficznie dając nowe słowo:

Варна юртаs.

Ja mówię.

Вар наік юртаs.

Ja mogę mówić.

Cząstka liczby mnogiej, «ы», jest wyłączona od tej reguły.

Gramatyka

Język ahtialański jest językiem fleksyjnym, reprezentuje typ nominatywno-akuzatywny, z tym, że dość nietypowy: oznacza mianownik, a nie oznacza biernika. Nietypowy jest też sposób afiksacji: morfemy odmiany są najczęściej (nie zawsze) prefiksami, chociaż zdarzają się i sufiksy, i cyrkumfiksy. Nie posiada rodzajników ani strony biernej (gramatycznie jest wykonalna, natomiast wyklucza ją użycie języka - w języku ahtialańskim zdanie w stronie biernej będzie po prostu nieakceptowalne). Mimo wszystko, w porównaniu z fonetyką, gramatyka ahtialańskiego jest stosunkowo prosta.

W przeszłości ahtialański był pozycyjny oraz aglutynacyjny. Obecna gramatyka ma jeszcze cechy obu poprzednich systemów: szyk zdania jest stały, poprawne zdanie zawsze będzie SVO, szyk może ulec zmianie tylko, gdy się chce wywrzeć na coś nacisk, ale nie jest to powszechna praktyka.
Z założenia miał być fleksyjny.

Czasownik

Czasownik w języku ahtialańskim generalnie ma albo końcówkę -vst (większość), albo jest nieregularny (i najczęściej nieodmienny). Odmienia się przez czasy, liczby, tryby i rodzaje, z tym, że domyślny rodzaj niekoniecznie musi być związany z płcią bądź naturą osoby lub rzeczy, o której się mówi. Domyślny zawsze jest rodzaj nijaki i powiedzenie, nawet w twarz, o kimś, że jest "to", nie wywołuje najmniejszych emocji. Nieraz jest pożądane, gdy nie wiadomo, o jakiej płci mówić w stosunku do kogoś (np. w chrześcijaństwie do Boga). Czasownik posiada tryb oznajmujący, rozkazujący (osobny dla nakazu i zakazu), życzący (osobny życzący dobrze i źle), natomiast pytania są trybem całego zdania i czasownika bezpośrednio nie dotyczą.

Czasy

Czasownik odmieniony przez którykolwiek czas nie odmienia się już przez osoby i liczby.

Forma	Końcówka	Tłumaczenie	Czas
Юртавsтарт	-арт	Mówiłem	Przeszły niedokonany
Юртавsтаран	-аран	Powiedziałem	Przeszły dokonany
Юртавsтаак	-аак	Powiem/Będę mówił	Przyszły
Юртавsтӧд	-ӧд	Jestem mówiący	Ogólny wyrażający możliwość bądź wskazuje na częstość wykonywania czynności
Юртавsтєљєн	-єљєн	Mówię, by...	Teraźniejszy wskazujący na cel robienia tego, co robi się teraz; spełnia funkcję imiesłowu
Юртавcтаған	-аған	Mówię równocześnie z...	Synchroniczny. Służy przede wszystkim do wskazania, że czynność była wykonywana wraz z inną

Tryby

Czasownik zmieniony przez tryby może odmieniać się przez osoby i liczby.

Forma	Końcówka	Tłumaczenie	Tryb
Рырнюкаωон	-ωн	Nie spieszyć się!	Tryb zakazujący
Рырнюкавsтіs	-іs	Pospieszyć się!	Tryb nakazujący
Ҩаљөріҙан	-ҙан	Obyś wyzdrowiał!	Tryb życzący
Боатаріеіsҳө	-іеіsҳө	Obyś zdechł!	Tryb złożyczący

Koniugacja

I

1 koniugacja: Юртавsт

	Poj.	Mn.
1 os.	Юртаs	Юртаsты/sті
2 os.	Юртарі	Юртауsө
3 os.	Юртаҙі	Юртарљыы
Мыҝєвsт, тарінаявsт, фаікєвsт, гіановsт

II

Koniugacja druga występuje wtedy, gdy temat kończy się na "к" lub ostatnia spółgłoska tematu to "к".

2 koniugacja: Хаунакаавsт

	Poj.	Mn.
1 os.	Хаунакаав	Хаунакааsты
2 os.	Хаунакаарі	Хаунакаавsы
3 os.	Хаунакааҙі	Хаунакаарљыы
Аљіакавsт, sаљанкавsт, ікнаікавsт, љемекавsт

III

Koniugacja trzecia, gdy temat kończy się mocnym dyftongiem, najczęściej z "a".

3 koniugacja: Гєноавsт

	Poj.	Mn.
1 os.	Гєноатау	Гєноатауны
2 os.	Гєноатарі	Гєноатаоs
3 os.	Гєноатауҙі(а/є/і)	Гєноатаурљыы
Боавsт, хоапаувsт, рырзаіавsт, порҳоавsт

"Т" jest tu łącznikiem spółgłoskowym.

IV

Koniugacja czwarta, jeśli akcent pada na końcówkę, która jest "i".

4 koniugacja: Абадівsт

	Poj.	Mn.
1 os.	Абадіао	Абадіаны
2 os.	Абадіарі	Абадіаоsы
3 os.	Абадіаҙі	Абадіарљыы
Зєцєљівsт, ыљінарнівsт, унъаљівsт, баљівsт

Rzeczownik

Język ahtialański nie rozróżnia zasadniczo rodzajów u rzeczowników, choć natura znaczenia słowa może odbijać się w odmianie.

Rzeczownik może przybierać dowolny kształt. Najbardziej wyrazistą jego częścią jest (najczęściej) końcówka słowa, większość rzeczowników kończy się samogłoską, nierzadko pod akcentem, wobec czego odmiana słów dotyczy raczej ich początku, niż końcówki. Język ahtialański posiada cechy zarówno fleksyjne, jak i aglutynacyjne. Należy odróżnić przypadki o naturze fleksyjnej (odmieniające słowo) od tych, o naturze aglutynacyjnej (nietykające słowa).

Lista przypadków

Przypadki fleksyjne
	Nazwa	Funkcja	Przykładowy morfem	Przykład odmiany	Znaczenie
1	Mianownik Nominativus	Wykonawca czynności (zawsze)	ф-, х-	фланік, Хкоронєто	kwiat, Koroneto (imię)
2	Biernik Accusativus	Odbiorca czynności	ø-	ланік, аназ	kwiata, psa
3	Celownik Dativus	Dopełnienie dalsze odbiorca odbiorcy czynności wykonanej przez wykonawcę	ан-ма, ао-	анланікма, Аотаіта	kwiatu, Taicie (imię)
4	Narzędnik Instrumentalis	Dopełnienie dalsze wskazuje czym wykonano czynność czasem zastępuje biernik	хо-, хуо-	холанік, Хуотаіта	kwiatem, Taitą
5	Przedstawiciel ?	Dowolny rzeczownik przedstawia, zastępuje konstrukcje typu "to jest" czy "oto"	аs-, аsла-	аsланік, Аsлатаіта	to jest kwiat, oto Taita
6	Wołacz Vocativus	Używany do zwrotów bezpośrednich	мі-, міа-, љао-	міланік, Міатаіта, љаоаназ	kwiecie, Taito, psie
Przypadki aglutynacyjne
1	Dopełniacz 1° Genetivus	Posiadany Odmieniony rzeczownik jest podległy poprzedniemu	ю _	ю ланік, ю Таіта	kwiata, Taity
2	Dopełniacz 2° Genetivus	Posiadany Odmieniony rzeczownik jest podległy poprzedniemu i jemu podlega następny	ам-кы	амланікы, Амтаітакы	kwiata, Taity
3	Latyw Lativus	Kierunkowy Porusza się w kierunku do odmienionego	-өн, -мөн	ланікөн, Таітамөн	do kwiata, do Koroneto
4	Illatyw Illativus	Kierunkowy Porusza się w kierunku do środka odmienionego	-он, -нон	ланікон, каіданон	w kwiat, w dom
5	Ablatyw Ablativus	Kierunkowy Porusza się w kierunku od odmienionego	-єs(є)кєљ, -sкєљ	ланікsєкєљ, Таітаsкєљ	od kwiata, od Taity
6	Temporal Temporalis	Czasowy od kiedy	-ао	ԝарє-ао, тъаоs-ао	od siódmej, od wybuchu

Liczba mnoga

przez dodanie -ы, np. ланік (kwiat), ланікы (kwiaty), каіда (dom), каідаы (domy), анкаідамаы (domom)

Zaimek

Język ahtialański posiada zaimek odmienny przez liczby i rodzaje.

Zaimki

Os.	Poj.	Mn.
1 os.	Вар на	На но
2 os.	Љу на	Sка но
3 os.	Ка/кє/кі нV	Ља/љє/љі нV
Кана, кєнє, кінє; љана, љєнє, љіні

Zaimkiem jest słowo w normalnej czcionce. W kursywie oznaczono cząstkę wykonawczą, tzn. jeśli zaimek (albo imię, najczęściej, użycie tej cząstki do zwykłych rzeczowników jest raczej rzadkie) wykonuje jakąś czynność w najbardziej wyraźnej teraźniejszości

Odmiana zaimków

Odmiana zaimków

Numer przypadka	Вар	Љу	Ка	Кє	Кі	На	Sка	Ља	Љє	Љі
1	Вар	Љу	Ка	Кє	Кі	На	Sка	Ља	Љє	Љі
2	Вар	Љу	Ка	Кє	Кі	На	Sка	Ља	Љє	Љі
3	Амвар	Анљу	Ака	Акє	Акі	Ана	Аsка	Анља	Анљє	Анљі
4	Хвар	Хаљу	Хуока	Хєкє	Хакі	Хна	Хоsка	Хуоља	Хєљє	Хаљі
5	Азԝар	Аsүљу	Аsака	Аsєкє	Аsакі	Аsна	Аsлаsка	Аsаља	Аsөљє	Аsаљі
6	Љаовар	Міљу	Міака	Мікє	Љаокі	Мина	Міsка	Міаља	Міљє	Міљі

Inne zaimki

Tabela zaimków:

Tabela zaimków

Grupa	Polski zaimek
	Ahtialański zaimek
Osobowe	Ja jestem	Ty jesteś	On jest	Ona jest	Ono jest	My jesteśmy	Wy jesteście	Oni są	One są	One są
	Вар хакъ	Љу хакъа	Кє хат	Ка хат	Кі хат	На хакъа	Sка хагьа	Љє хат	Ља хат	Љі хат
Wskazujące	to/tamto	ten, ta, to	to	ten, ta, to
	Љурі	Ха¬	Вах	Кахоу/Каҳоу
Pytajne	Kto?	Co?	Jak?	Jaki?	Gdzie?	Kiedy?	Dlaczego?	Który?	Komu?	Kogo?
	Тыіу	Љүрі	Тікіу	Туаіу	Љарє	Буду	Ща¬	Љовнод	Љаіу	Нєіу
Upowszechniające	Ktoś	Coś	Jakoś	Jakiś	Gdzieś	Kiedyś	Z jakiegoś powodu	Któryś	Komuś	Kogoś
	Атыіу	Аљүрі	Атікіу	Атуаіу	Аљарє	Абуду	-	Аљовнод	Аљаіу	Анєіу
Inne	Ile?
	Ҙарє
Przeczące	Nikt	Nigdy	Nigdzie	Nijak
	Јаты	Јака	Нєљарє	Нєтікіу
Upowszechniające	Wszyscy	Wszystko	Zawsze	Wszędzie
	Вєрмік	Вєрха	Трівна	Вєрљарє

Rodzaje w języku ahtialańskim

Choć ahtialański ma określone zaimki dla rodzaju nijakiego: кі (to), љі (one) oraz nijakie odmiany czasownikowe, to sposób ich użycia zmusza do weryfikacji takich określeń jak "nijaki". Użycie owych forum w stosunku do żywych, znanych ludzi przeważa w 60% nad użyciem form określających rodzaj. O ile w języku polskim zwracanie się do kogoś na "to", tzn. "Kasia wyszło z drzwi", "Jacek było w domu", jest zdecydowanie obraźliwe, to w języku ahtialańskim nie wywołuje emocji, a nawet jest wskazane.

To zjawisko sugeruje, że w aylałai poczucie bezpłciowości - przynajmniej gramatycznie - nie istnieje, a formy кі, љі i czasownikowe są płciowe, ale oznaczają jedną i drugą płeć. W samych formach rodzajowych natomiast nie ma równości, wszelkie formy żeńskie mają wydźwięk <<+>> (dobry), a męski <<0>> (nijaki).

Skoki rodzajowe

Nietypowe, właściwe ahtialańskiemu zjawisko czasami zachodzi (najczęściej) w zdaniach złożonych, które polega na zmianie gramatycznego rodzaju jednemu podmiotowi, przy czym najczęściej jest to najpierw rodzaj własny, a potem nijaki, ale zdarza się (wcale nierzadko), że osoba (imię lub zaimek) lub zwykły rzeczownik o naturze żeńskiej dostają pierwszą formę czasownika żeńską, ale drugą męską, bądź że rodzaje zaimka z czasownikiem są sobie przeciwne. Na przykład:

«Кана юртаҙіє хєкє.» Ona mówi do niego.

«Рөікө юртаҙіа хєкє абадіаҙіє ԝітмр.» Röikö mówi do niego, kładąc dziecko.

Wartość słowa

Dość dużą wagę przykłada się do tego, czy słowo "dobrze brzmi", czy "źle". Z jednej strony jest to proces zapoczątkowany przez subiektywne odczucie, a z drugiej, wymuszany obecnie przez reguły gramatyczne.

Chociaż ścisły wynik wartości może się różnić, to spis określony przez Milyę0 zestaw fonemów nadających znaczenia jest poprawny:

1. po [w], [l], [ɫ], [j], [ɥ], [m], [ɲ], [ɬ], [ʨ], [ɕ], o pozytywnej wartości wgranej, oznaczenie <<+>>
2. po [f], [β], [d], [t], [p], ejektywach, innych spółgłoskach, o neutralnej wartości wgranej, oznaczenie <<0>>
3. po [n͈], [z], [hs], [s], mlaskach, o silnej wartości wgranej, oznaczenie <<↑>> bądź <<^>>
4. po [ʜ], [r], [g], [ʝ], [ɢ], [x], o negatywnej wartości wgranej, oznaczenie <<->>

Nierozróżniany gramatycznie jest jeszcze jeden typ:

• mieszanie silnych <<+>> i <<->> w jednym słowie daje poczucie, że brzmi śmiesznie, oznaczenie <<?>>

Można je podzielić jeszcze inaczej, na słabe (+, 0, ?) oraz silne (-, ↑), słabe wymawia się ciszej, zaś silne raczej bardziej zdecydowanie, głośniej, wyraźniej.

To oznacza, że:

• słowo «ланік» jest <<+>>,
• słowo «ӓљалаі» jest <<+>>,
• słowo «фєум» jest <<0>> lub <<↑>>,
• słowo «ѯарs» jest <<↑>>,
• słowo «ҳаван» jest <<->>,
• słowo «гадја» jest <<?>>.

Są sytuacje, głównie poetyckie i relacyjne, gdy autor pragnie zmienić w sposób widoczny wydźwięk słowa. Jest to możliwe:

Pozytywne

końcówka «-иs»

Neutralne

końcówka «-і»

Silne

końcówka «-раа»

Negatywne

końcówka «-ҳєн»

Końcówka wartościująca nie odmienia się przez przypadki, ma charakter aglutynacyjny. Dodanie końcówki zmieniającej wartość na tą samą jest niewskazane, albo nie zmienia wydźwięku, albo daje <<?>>.

Przymiotnik

Przymiotniki są tworzone w prosty, aglutynacyjny sposób, ale w sposób przypominający podział obiektów na klasy. Standardowa końcówka to «-нт», przy czym najczęściej wraz z samogłoską «а» (wtedy «-ант» czytane w całości jako [ãɰ̃], nosowe a), chociaż nie zawsze.

• podstawową końcówką do tworzenia przymiotników jest «-нт» (np. «аназант» znaczy "psi"),
• końcówką honorową, używaną do najważniejszych osób, do narodów, a także państw, jest «-sу» (np. «Ромаsу» znaczy "rzymski"),
• końcówką typowo żeńską jest «-ну» bądź «-ља», z tym, że ta końcówka jest mocno archaiczna (np. «Ірвар хтіакєља» znaczy "mojej córki"),
• końcówka negatywna to «-көр» (np. «ҳөркөр» można by na polski przełożyć jako "chujowy"),
• końcówka geograficzna to «-цун» (np. «мымцун» znaczy "rzeczny"),
• końcówka językowa to «-(є/е/іе)даі» (np. «ахтіаљєдаі» "ahtialański", «помєрадаі» "pomerański", «доічіедаі» "niemiecki", «кораsадаі» "rosyjski", «пољадаі» "polski").

Końcówek przymiotnika jest więcej, lecz inne są rzadko używane.

Przymiotniki rzadko się stopniuje, można powiedzieć, że do tego służą słowa «вєр» (więcej) oraz «та» (mniej, rzadziej używane), «sакаи» (więcej!), «sєваі» (mniej!), «ванаҝ» (dużo), «увєр» (dużo), «тєтєр» (mało) oraz «гранті», a więc "duży" lub "wielki".

Liczebnik

Występują dwa systemy liczenia. W dużym stopniu wycofany jest system dziesiętny, który dla rozróżnienia - w cyrylickiej ortografii - jest oznaczany przez podkreślenie (z cyframi: 0̲ 1̲ 2̲ 3̲ 4̲ 5̲ 6̲ 7̲ 8̲ 9̲, po cyfrze 9̲ jest 1̲0̲). Domyślny jest system szesnastkowy, który posiada szesnaście cyfr (a są to 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 А Б Ц Д Є Ф, po cyfrze 9 jest А, a po cyfrze Ф jest 10). Oznaczanie go jest nieobowiązkowe, ale można użyć podwójnego podkreślenia, czyli 1̲6̲ = 1̳0̳. W starożytności istniał jeszcze system oparty na liczbie 5, szybko wymarł.

Liczebniki

System szesnastkowy	System dziesiętny	Liczebnik	Cząstka
0	0	Кшєг	кі-
1	1	Оноз	о-
2	2	Дуі	ді-
3	3	Ізна	і-
4	4	Пає	пі-
5	5	Јауа	ю-
6	6	Црє	ці-
7	7	Ԝарє	ԝі-
8	8	Љаѯу	љі-
9	9	Наі	ні-
А	10	Мєа	мі-
Б	11	Sіԝ	sі-
Ц	12	Ӓгє	ӓі-
Д	13	Доон	до-
Є	14	Шаг	ші-
Ф	15	Ыљ	ы-
10	16	Хаыѯ

Liczebniki większe od 10 (16)

Liczebniki większe tworzy się przez złączenie prefiksu z końcówką przedziału, np. przedział 10-1Ф nazywany jest «раја», a więc 1Д (2̲9̲) będzie «дораја», a 99 (1̲5̲3̲) «ніпаја». Przedziały w systemie szesnastkowym i dziesiętnym nie są takie same, w pierwszym mieszczą szesnaście liczb, w drugim dziesięć.

Liczebniki - przedziały

System szesnastkowy	System dziesiętny	Cząstka przedziału
10 - 1Ф	10 - 19	-раја
20 - 2Ф	20 - 29	-даја
30 - 3Ф	30 - 39	-каја
40 - 4Ф	40 - 49	-наја
50 - 5Ф	50 - 59	-ваја
60 - 6Ф	60 - 69	-љаја
70 - 7Ф	70 - 79	-sаја
80 - 8Ф	80 - 89	-хаја
90 - 9Ф	90 - 99	-паја
А0 - АФ		-заја
Б0 - БФ		-баја
Ц0 - ЦФ		-шаја
Д0 - ДФ		-цаја
Є0 - ЄФ		-таја
Ф0 - ФФ		-къаја
setki		-тра
tysiące		-ратє
setki tysięcy		-рхаѯ
miliony		-тьує

Liczebniki porządkowe

Tworzy się za pomocą słówka «фу», np. «фу оноз» oznacza "pierwszy".

Przyimki, spójniki i przydatne słowa

W języku ahtialańskim funkcjonują przyimki i spójniki, które pomagają w określaniu rzeczywistości. Podstawowym spójnikiem, odpowiadającym polskiemu "i", jest ahtialańskie «sє», w niektórych sytuacjach zastępowanych przez «єт» (czasem w formie «хєт»), które dosłownie oznacza "z", "wraz z". «Накъ» oznacza "o", "na temat", «фо» "albo", «ҧу» "a także" (najczęściej funkcjonuje jako bardziej wyrafinowane «sє»), «љакъ» odpowiada czasami polskiemu "zrobione przez (kogo)", obecnie zastępowane przez formę narzędnika. Słowo «кір» oznacza "ale" (przeciwieństwo, silniejszym słowem jest tu «ҁаі»), «о» to sygnał, że coś się stało "przed", a «ω» że po jakimś wydarzeniu. «Дак», «док», «дєк», «дук» znaczą "nad", "pod", "lewo" i "prawo" i funkcjonują najczęściej z cząstką «хін», która oznacza "w". Aby powiedzieć, że coś znajduje się w środku czegoś używa się zwrotu «хін таар», czasem «sєн таар»: «sєн» oraz «хін» oznaczają to samo, ale «sєн» jest używane częściej do powierzchni oraz wnętrz rzeczy niematerialnych (dusz, czasu, itp.), a także gazów, państw, Internetu, czasem wody oraz do przestrzeni kosmicznej.

Superpartykuły i partykuły

W języku ahtialańskim szyk zdania jest nieruszalny: SVO. Czasem się zdarza, że ktoś zmieni go dla wywarcia nacisku na jakąś część zdania, ale jest to nieczęste i raczej używa się intonacji. Pytania i typy zdań, za które normalnie odpowiada tryb, tworzy się za pomocą tzw. superpartykuł, a więc partykuł o bardzo specyficznej funkcji w zdaniu, których pojawienie się w określonym miejscu całkowicie zmienia znaczenie zdania. W piśmie ahtialańskim występują one w postaci ideografów, w cyrylicy obowiązkowe jest użycie po nich znaku ¬

Superpartykuły zawsze znajdują się na początku zdania, do wyjątków należą takie jak «нє» czy «sыа».

Superpartykuły

Słowo	Wymowa	Znaczenie	Funkcja
Ща¬	[ɕʢɒʢ]	"czy"	Tworzy pytania
Һуба¬	[f̃͡n͈uːbä]	"chcę"	Wyraża chęć, by to, co opisane w zdaniu się stało lub nie stało
Кі-арі¬	[ki.järi]	"musisz"	Bardzo silny rozkaz, przymus
Мрах¬	[mrä.a]	"gdyby"	Założenie, obecnie zastępowane przez «ѳун»
Хаsтіха¬	[häs'tixɑ]	"nie da się"	Brak możliwości, by się stało lub by zrobić
Намір¬	[nä'mir]	"w sumie możliwe"	Możliwość, wykonalność, prawdopodobieństwo
Нє¬	[nə]	"nie"	Przeczenie
Ха¬	[hä]	"ten", "ta"	Wskazuje
Sыа¬	[sɨä]	"zazwyczaj robi to", "służy do"	Przeznaczenie
Щі-аму¬	['ɕiʔä'mũ]	"niestety"	Wyraża żal
Ачєма¬	[ä'ʧɛmä]	"mam nadzieję, że"	Wyraża nadzieję
Ҳај¬	[ʜɑj]	"nie wolno"	Zakaz

Superpartykuły zawsze są o wiele silniejsze od innych form leksykalnych czy gramatycznych i wpływają na całość zdania bądź nawet wypowiedzi, a nie tylko na fragment.

Zwykłe partykuły:

• Ѳун (założenie) - jeśli
• Sамоі - tylko, nawet
• Вак, ва [βäʔ] - tak
• Нє - nie

Tendencje

Główny artykuł: Ahtialia na wykresach

Ideologia

Język ahtialański jest nieodłącznie związany z wytworzoną wokoło niego otoczką ideologiczną. Powstał, podobnie jak język staromakracki, na bardzo wczesnym etapie dzieciństwa, ale w przeciwieństwie do niego przetrwał dzięki pismu ułożonego maksymalnie do 1998 roku. Trudno powiedzieć, że do 2005 roku ahtialański w ogóle był językiem: istniała, wciąż żywa, jego idea, a także glosolalicznie tworzone słowa (tworzone i zapominane), dzięki którym dawało się tworzyć zdania bez ustalonego znaczenia. Przez to można powiedzieć, że język posiadał pismo, ortografię, ideę, fonetykę, a nawet fonotaktykę, ale nie posiadał ani trwałej leksyki (z pewnymi wyjątkami, np. nazw własnych, które jednak nie miały wielkiego znaczenia), ani gramatyki. Jeśli były jakieś utrwalone słowa, to najczęściej były to zniekształcone nazwy obce językowi polskiemu, co jest praktyką dość powszechną w nooblangach.

W 2005 roku bardzo silne poczucie, że to jest język zmusiło do reformy. Zmieniono poprzednią nazwę języka, dostawiono fonemów, określono już bardzo wyraźnie i w sposób trwały Ahtialię, a także podjęto pierwsze wiążące próby utworzenia gramatyki (pierwotnie fleksyjnej, ale opartej na języku polskim, potem fleksja przeszła w aglutynację, zanim twórca dowiedział się, czym są obie te cechy), założono też - ważny do dzisiaj - słownik (“Ахтіаљант фхєнтіs”). Pewne cechy i słowa mogły faktycznie być bardzo stare, zwłaszcza fonetyka, ale zdecydowanie - nawet biorąc pod uwagę glosolalię - był to odmienny język od staroahtialańskiego. Jednak sama świadomość historii wystarczyła do tego, by ahtialański był kontynuowany, i wkrótce powstały pierwsze teksty, a nawet krótkie piosenki (np. dawny hymn Ahtialii, “Тєsіака ю пає ланікы”). W miarę rozwoju języka, stawał się on coraz bardziej zaawansowany, a jego słownik coraz dłuższy. Mimo wielu prób utworzenia innych conlangów, które były może i lepiej skonstruowane (wśród nich warto wymienić aerajski †, akiyng, songdai †, mera beta, jüka, przy czym obecnie najbardziej rozwinięte są akiyng i mera beta), ale żaden z nich nigdy nie dorównał ahtialańskiemu w najmniejszym stopniu, w żadnej płaszczyźnie.

Opinie

Ogólnie opinie o języku są pozytywne, chociaż nie brakowało i krytyki. Jest dość nierealistyczny, głównie fonetycznie: posiada za dużo, zbyt podobnych do siebie dźwięków. Niektóre słowa są też żywcem wzięte z języków naturalnych (nie ma słowa na "śnieg", istnieje tylko słowiańskie sняғ, bądź nawet щняғ!), nawet z błędami (żołnierz to po ahtialańsku sалдат, co jest zwałczoną formą rosyjskiego солдат). Nieraz bezsensowna bywa składnia, słowa o przeciwnym znaczeniu mieszają się (głównie dotyczy to sір:sар), zmianie potrafi ulegać rodzaj. Faktem jest, że jest to język sztuczny żywy, z historią i tradycją, dość często używany i w miarę oryginalny, co zjednywało mu sympatyków.

Literatura

Najwcześniejsze teksty związane z językiem ahtialańskim dotyczyły jego pisma i były najczęściej po prostu zestawieniami liter. Pierwsze powstałe teksty nie przetrwały do dzisiejszych czasów. Najstarszym zabytkiem języka jest układ liter z około 1997 roku, wypisany przebarwiającym się z czasem zielonym markerem, zawierającym litery odpowiadające podstawowym łacińskim (z wyłączeniem znaków æ, œ oraz v, x i q, które zostały później dopisane długopisem). Znaki polskie oddawano poprzez poziomą kreskę ponad znakiem, później jedynie dodano "ł". Co ciekawe, w notatkach prywatnych dość często język polski zapisywano pismem ahtialańskim, a język ahtialański (pojedyncze zwroty) alfabetem łacińskim. Dopiero pewien czas przed 2005 rokiem coraz częstsze było pisanie (i tak pojawiających się rzadko) zwrotów ahtialańskich natywnym pismem.

Patrz też

• 2005-2010
• Reforma 2010: ~1~ ~2~ ~3~ ~4~
• Wersja robocza