Język aldorejski (aldoryane rone) - język darański z rodziny języków rantejskich używany w fikcyjnym świecie pod roboczą nazwą świata Irathei.
Historia[]
Język aldorejski w swojej klasycznej postaci stanowi w zasadzie odmianę dialektalną języka rantejskiego używaną w rantejskich koloniach na Północnym Kontynencie od VII w. p.n.e. Jego nazwa pochodzi od Cesarstwa Aldoru, istniejącego na północnym wybrzeżu Morza Zatokowego od I do VI w. n.e., w którym język rantejski w odmianie kolonialnej stanowił powszechnie używany środek komunikacji. W języku tym zredagowany został Kanon pism toriańskich (tzw. Protokanon w rantejskiej odmianie języka, Deuterokanon i Tritokanon w odmianie aldorejskiej). Po upadku Cesarstwa Aldoru język aldorejski pozostał językiem liturgii i piśmiennictwa na obszarze dawnego Cesarstwa (w państwach eirskich zbliżoną rolę odgrywa klasyczny język eirski), zaś język mówiony rozpadł się na szereg bardzo do siebie zbliżonych języków wernakularnych (tzw. języki nowo-zachodnio-rantejskie).
Różnice między językiem używanym w Rantii (rantejskim) i koloniach, a następnie Cesarstwie, są niewielkie, dlatego poniższy opis gramatyki obejmował będzie również starszą odmianę języka.
Fonetyka i fonologia[]
Konsonantyzm[]
Język aldorejski posiada następujące fonemy spółgłoskowe:
- nosowe: /m/ - m, /n/ - n,
- zwarto-wybuchowe: /b/ - b, /p/ - p, /d/ - d, /t/ - t, /g/ - g, /k/ - k (zapisywane 'q' przed 'u' niezgłoskotwórczym),
- szczelinowe: /v/ - v, /s/ - s, /ʃ/ - x, /ʒ/ - zh /h/ - h,
- zwarto-szczelinowe: /t͡s/ - c, /d͡z/ - z, /t͡ʃ/ - tx,
- uderzeniowe: /ɾ/ - r,
- boczne: /l/ - l,
- półsamogłoski: /j/ - zapisywane jako 'y' przed samogłoską, jako 'i' po samogłosce przed spółgłoską albo na końcu wyrazu, /w/ - zapisywane jako 'u', wyłącznie jako element dyftongów.
Wokalizm[]
Fonemy samogłoskowe w języku aldorejskim są następujące:
- przednie: /e/ - e, /e:/ - ē, /i/ - i, /i:/ - ī,
- środkowe: /a/ - a, /a:/ - ā,
- tylne: /o/ - o, /o:/ - ō, /u/ - u, /u:/ - ū.
Możliwe są następujące dyftongi:
- /aj/ - ai, /ej/ - ei, /oj/ - oi, /uj/ - ui,
- /ja/ - ya, /je/ - ye, /jo/ - yo, /ju/ - yu,
- /aw/ - au, /ew/ - eu, /iw/ - iu, /ow/ - ou
- /wa/ - ua, /we/ - ue, /wi/ - ui, /wo/ - uo - tylko po [k] zapisanym jako 'q', [g] i [h].
Budowa sylaby[]
Sylaba w języku aldorejskim ma postać ON(C), gdzie O = dowolna spółgłoska lub zbitka samogłosek o postaci muta cum liquida, N = dowolna samogłoska lub dyftong, C = r, l, s, n, m (przed p, b, v). Sylaby dzielą się na krótkie (otwarte z krótką samogłoską w jądrze) i długie (zamknięte lub otwarte z długą samogłoską lub dyftongiem w jądrze).
Akcent[]
Akcent w języku aldorejskim jest ruchomy i swobodny. W większości wyrazów pada na przedostatnią sylabę wyrazu, chyba, że jest ona krótka, w tym przypadku pada na sylabę trzecią od końca. W rzeczownikach należących do I deklinacji (zakończonych na -n, -r, -l, -s) akcent pada na ostatnią sylabę.
Fleksja nominalna[]
W języku aldorejskim istnieją trzy rodzaje - męski, żeński i nijaki, dwie liczby - pojedyncza i mnoga, oraz siedem przypadków: nominativus, genetivus, dativus (łączy się z przyimkami oznaczającymi ruch w stronę czegoś), accusativus, ablativus (łączy się z przyimkami oznaczającymi ruch od czegoś), praepositionalis (łączy się z pozostałymi przyimkami) oraz vocativus.
Daleko posunięty jest synkretyzm przypadków i tak dla liczby pojedynczej:
Nom. = Voc. (poza pierwszą deklinacją),
Gen. = Abl.
Dat. = Praep.
Acc.
Dla mnogiej:
Nom. = Voc. = Acc. = Praep.
Gen.
Dat. = Abl.
Co daje siedem form dla każdego rzeczownika (osiem w I deklinacji).
Deklinacja I[]
Do deklinacji I należą rzeczowniki rodzaju męskiego zakończone w nom. sg. na -n, -r, -l, -s. Oto końcówki I deklinacji na przykładzie rzeczownika dar 'człowiek':
| Sing. | Plur. | |
| Nom. | dar-ø | dar-i |
| Gen. |
dar-i | dar-eni |
| Dat. |
dar-ē | dar-esti |
| Acc. |
dar-en |
dar-i |
| Abl. |
dar-i |
dar-esti |
| Praep. |
dar-ē | dar-i |
| Voc. |
dar-e | dar-i |
Deklinacja II[]
II deklinacja obejmuje rzeczowniki rodzaju męskiego zakończone na -a (np. galta 'ogień'), żeńskiego na -e (np. zhalaque 'ziemia'), nijakiego na -o (np. barso 'góra, szczyt').
galta - 'ogień', masc.
| Sing. | Plur. | |
| Nom. | galt-a | galt-ai |
| Gen. |
galt-as | galt-ani |
| Dat. |
galt-ā | galt-asti |
| Acc. |
galt-an | galt-ai |
| Abl. |
galt-as | galt-asti |
| Praep. |
galt-ā | galt-ai |
| Voc. |
galt-a | galt-ai |
zhalaque - 'ziemia', fem.
| Sing. | Plur. | |
| Nom. | zhalaqu-e | zhalaqu-ei |
| Gen. |
zhalaqu-es | zhalaqu-eni |
| Dat. |
zhalaqu-ē | zhalaqu-esti |
| Acc. |
zhalaqu-en | zhalaqu-ei |
| Abl. |
zhalaqu-es | zhalaqu-esti |
| Praep. |
zhalaqu-ē | zhalaqu-ei |
| Voc. |
zhalaqu-e | zhalaqu-ei |
barso - 'szczyt, góra', neutr.
| Sing. | Plur. | |
| Nom. | bars-o | bars-oi |
| Gen. |
bars-os | bars-oni |
| Dat. |
bars-ō | bars-osti |
| Acc. |
bars-on | bars-oi |
| Abl. |
bars-os | bars-osti |
| Praep. |
bars-ō | bars-oi |
| Voc. |
bars-o | bars-oi |
Deklinacja III[]
Do deklinacji III należą rzeczowniki wszystkich trzech deklinacji z samogłoską tematyczną -i- (zmieniającą się w -y- [j] przed samogłoskową końcówką).
Przykładem niech będzie rzeczownik fem. alye 'matka'.
| Sing. | Plur. | |
| Nom. | al-ye | ali |
| Gen. |
al-is | alini |
| Dat. |
al-ī | alisti |
| Acc. |
al-in | ali |
| Abl. |
al-is | alisti |
| Praep. |
al-ī | ali |
| Voc. |
al-ye | ali |