Język noliczański

język noliczański Noliki čarg
Utworzenie:	Leto Atryda w 2007
Klasyfikacja:	języki kusajryckie
Lista conlangów

Język noliczański - język etniczny Noliczan i zarazem język liturgiczny wyznawców Nurhabima. Forma standardowa jest oparta na języku z czasów rządów dynastii Ankawidów (III - IX wiek); co za tym idzie dialekty różnią się od niej dość znacząco.

Ankawine Šib (słońce Ankawidów) często używane jako logo języka noliczańskiego.

Fonetyka

Samogłoski

Diagram przedstawiający samogłoski w języku noliczańskim.

	Przednie	Tylne
Przymknięte	i	u
Średnie	e ɛ e	o ɔ o
Otwarte	ɐ a a

Samogłoski /i u/ są zawsze wymawiane jako [i u], choć w nieakcentowanej pozycji przed /j w/ mogą ulegać delecji - miyan 'ciemny' częściej wymawia się [mjan]. Pozostałe trzy samogłoski mają warianty alofoniczne: [ɐ e o] występują w sylabach otwartych i przed nosówką, [a ɛ ɔ] gdzie indziej. Akcentowane /a/ jest jednak zawsze realizowane jako [a].

Istnieją dwa dyftongi: ai au [aj aw].

Spółgłoski

	Wargowe	Zębowe	Zadziąsłowe	Tylno- językowe	Krtaniowe
Zwarte	p b	t d		k g	(ʔ) -
Zwarto- szczelinowe			ʧ ʤ č j
Szczelinowe		s z	ʃ š	x ɣ x ġ	h
Nosowe	m	n	(ɲ)	(ŋ)
Półotwarte	w	l		j y
Drżąca		r

Uwagi:

1. Zwarcie krtaniowe nie jest zapisywane, pojawia się bowiem zawsze przed nagłosową samogłoską lub między samogłoskami na granicy morfemów, np. anki 'czysty' czyta się jako ['ʔaŋki].
2. [t d n] są zębowe; [l r s z] są dziąsłowe
3. /n/ staje się [ɲ] przed spółgłoską środkowojęzykową i [ŋ] przed tylnojęzykową

Akcent

W języku noliczańskim występuje akcent dynamiczny. Ze względu na zanik iloczasu jest on kontrastywny: ġámaġ oznacza 'pępek', a ġamáġ 'leniwy'. Końcowe h nie jest wymawiane ale wskazuje na akcent na ostatniej sylabie: čoluh 'biegnij' wymawia się [ʧo'lu]. W dłuższych wyrazach pojawia się akcent poboczny na pierwszą sylabę.

Fonotaktyka

Maksymalna struktura sylaby to CVCC. Spółgłoska p nigdy nie pojawia się w wygłosie sylaby. Dopuszczalne zbitki w wygłosie to:

• r l + obstruent: warg 'wilk', karz 'pocałunek', nilj 'grad'
• spółgłoska szczelinowa + zwarta: maxk '4', azušt 'sól', likazd 'łza
• nd: hand 'kwiat'

Geminaty pojawiają się głównie na granicy morfemów i w zapożyczeniach.

Asymilacje

W języku noliczańskim występują upodobnienia pod względem dźwięczności. Spółgłoski dźwięczne ubezdźwięczniają się przed bezdźwięcznymi (ginabxiyaz 'winnica' czyta się [giˌnapx(i)'jaz]), ale nigdy odwrotnie (čakbinad 'córka jedynaczka' wymawia się [ʧakbi'nad]). Wyjątkiem są formy czasownika de 'być', gdy występuje on po wyrazie kończącym się na bezdźwięczny obstruent, stąd np. Nawus de 'ona jest miła' wymawia się [na'wuste ]. Ma to być może związek z faktem, iż czasownik ten nigdy nie jest akcentowany.

Czasem w złożeniach pojawiają się nieprzewidywalne uproszczenia grup spółgłoskowych, które zazwyczaj nie są zapisywane. Na przykład dastdarwan 'praca umysłowa' czyta się [dasdar'wan], a biškšiyak 'wnętrzności' - [biʃ'ʃijak].

Gramatyka

Noliczański jest językiem fleksyjnym.

Rzeczownik

Rzeczownik w języku noliczańskim odmienia się przez przypadki i liczby. Istnieje 5 przypadków: ergatyw, absolutyw, dopełniacz, celownik i adwerbial. Celownik oprócz dopełnienia dalszego określa nierozdzielne posiadanie, por. axčinam menor 'ojciec chłopca' vs. axčino nepudengak 'zabawki chłopca') Adwerbial wyraża sposób w jaki wykonywana jest czynność ("bawi się dobrze", "lata jak orzeł", "mówi po noliczańsku"). Trudno zupełnie pominąć, ale też uznać za przypadek wołacz, tworzony za pomocą proklityki ya, np. ya Wahum 'Boże!'.

Nie ma rozróżnienia między rzeczownikiem a przymiotnikiem. Rzeczownik o znaczeniu przymiotnika stojąc przed innym rzeczownikiem zawsze jest w absolutywie liczby pojedynczej, np. mal karz, erg. mal karzal, dop. l.mn. mal karzne.

Deklinacje

Deklinacja I - rzeczowniki kończące się na -a - przykład: čida 'dzień'

przypadek	l.poj.	l.mn
absolutyw	čida	čidak
ergatyw	čidal	čidali
dopełniacz	čidaha	čidauš
celownik	čidam	čidane
adwerbial	čidaya

Deklinacja II - rzeczowniki kończące się spółgłoską - sabax 'pies'

przypadek	l.poj.	l.mn
absolutyw	sabax	sabaxak
ergatyw	sabaxal	sabaxli
dopełniacz	sabaxo	sabaxuš
refleksyw	sabaxam	sabaxamak
adwerbial	sabaxa

Po spółgłoskach t d č j końcówki ergatywu i celownika liczby mnogiej brzmią -ili -ene a po r n końcówka ergatywu to -di. Wyjątkiem jest też rzeczownik nan 'matka', który ma końcówki -ok -oš w absolutywie i ergatywie liczby mnogiej.

Deklinacja III - rzeczowniki zakończone na -e -i -o -u - mabu 'babcia'

przypadek	l.poj.	l.mn
absolutyw	mabu	mabuyak
ergatyw	mabul	mabuli
dopełniacz	mabuha	mabuš
celownik	mabuyam	mabune
adwerbial	mabuya

Deklinacja IV - rzeczowniki zakończone na -ai -au - jirai 'sen'

przypadek	l.poj.	l.mn
absolutyw	jirai	jirayak
ergatyw	jirayal	jiraili
dopełniacz	jiraiha	jiraiš
celownik	jirayam	jiraine
adwerbial	jiraira

Deklinacja rzeczownika mek 'ludzie'

Rzeczownik ten występuje tylko w liczbie mnogiej:

przypadek	l. mn.
absolutyw	mek
ergatyw	mekal
dopełniacz	meke
celownik	mekam
adwerbial	mekaya

Rzeczowniki relacyjne

W noliczańskim nie ma przyimków. Zastępują je tzw. rzeczowniki relacyjne, używane z dopełniaczem. Dzielą się one na dwie grupy

Do grupy pierwszej należą wyrazy będące istotnie rzeczownikami z punktu widzenia fleksji. Stosowane w adwerbialu, odpowiadają znaczeniem indoeuropejskich przyimkom. Mogą one być też stosowane w innych przypadkach jako nazwy relacji czasoprzestrzennych, jak również wchodzić w skład złożeń. Tak funkcjonuje większość noliczańskich rzeczowników relacyjnych:

absolutyw	znaczenie	adwerbial	znaczenie
baġ	brak	baġa	bez
bork	użyteczność	borka	za pomocą
gul	zewnętrze	gula	na zewnątrz
ġed	lewa strona	ġeda	po lewej
had	przeciwna strona, przeciwieństwo	hada	naprzeciw
kuz	środek	kuza	przez
lib	przód	liba	przed
mitwa	podobny	mitwaya	jak (poetyckie)
nin	dół	nina	poniżej
pan	góra	pana	powyżej
reg	cel	rega	dla (korzyści)
še	wnętrze, środek	šeya	wewnątrz
tai	prawa strona	taira	po prawej
xum	tył	xuma	za; po
zaġin	opinia	zaġina	według

Do grupy drugiej należą wyrazy nieodmienne. Można by je określić mianem przyimków gdyby nie fakt, że są one postrzegane jako należące do tej samej kategorii gramatycznej co grupa pierwsza. Należą tu:

rzeczownik relacyjny	znaczenie
aldu	między
and	z (kimś)
aya	na (coś)
bil	dla (kogoś), do
mi	w
ra	z (skąd?)
wid	o
yu	podczas

Gdy nie wpływa to na zrozumiałość wypowiedzi, rzeczowniki relacyjne mogą być pominięte. Zdanie "wchodzę na dach" można przetłumaczyć jako xanerdo bil tazgan, lub - zwłaszcza w mowie potocznej - xanerdo tazgan.

Czasownik

Czasownik odmienia się przez czasy: teraźniejszy, przyszły, przeszły i aoryst w trybie oznajmującym oraz teraźniejszy i przeszły w trybie optatywnym. Czasownik odmienia się też przez osoby, zgadzając się z absolutywnym argumentem zdania. W przypadku części ciała poprzedzonych zaimkiem w dopełniaczu czasownik zgadza się z posiadaczem: ni gi abronu 'moje oko odwróci się', ale ni sabax abrut 'mój pies odwróci się'.

Istnieją cztery koniugacje, ze względu na końcówkę wyrazu (a-tematowa, i-tematowa, u-tematowa, spółgłoskowa). Z powodu braku bezokolicznika formą słownikową jest 3. sg. czasu teraźniejszego. Czasowniki zakończone na -eh i -oh odmieniają się według i-tematowej i u-tematowej, a w innych formach "ujawnia się" samogłoska a przed samogłoską tematyczną: šakroh 'zaczyna od nowa', w pierwszej osobie l.p. šakraun.

Czas teraźniejszy i tr. rozkazujący

		a-tem.	i-tem.	u-tem.	spółgł.
l. poj.	1.	-an	-en	-un	-en
	2.	-aš	-iš	-uš	-iš
	3.	-a	-e	-o	-i
l. mn.	1. ekskl.	-axt	-ixt	-uxt	-ixt
	1. inkl.	-al	-el	-ol	-il
	2.	-ab	-eb	-ob	-ib
	3.	-a	-i	-u	-i
tr. rozkazujący		-ah	-ih	-uh	-ai

Rozkaz kierowany jest do absolutywnego argumentu zdania, stąd:

• Serd motah.
  • Niech otworzą się drzwi.
  • Otwórz drzwi!
• Cil serd motah.
  • Niech przez ciebie drzwi będą otwarte.
  • Ty otwórz drzwi!

Czas przeszły i optatywy

Czas przeszły i optatywy (zwykły i przeszły) są tworzone przez interfiksy dołączane przed końcówkami czasu teraźniejszego:

	a-tem.	i-tem.	u-tem.	spółgł.
cz. przeszły	-ag-	-ig-	-ug-	-g-
optatyw zw.	-ad-	-id-	-ud-	-d-
optatyw przeszły	-ač-	-ič-	-uč-	-č-

W koniugacji spółgłoskowej występuje sandhi, np. lini 'widzi' -> limbi 'oby widział', jak również samogłoski epentetyczne - głównie i, ale są też inne możliwości np. pahri 'umiera' -> pahargi 'umarł' (a wywodzi się z prakusajryckiej samogłoski, która w formie czasu teraźniejszego zanikła w wyniku synkopy).

Czas przyszły

		a-tem.	i-tem.	u-tem.	spółgł.
l. poj.	1.	-ana	-aini	-aunu	-ana
	2.	-aša	-aiši	-aušu	-aša
	3.	-at	-ait	-aut	-at
l. mn.	1. ekskl.	-axta	-aixti	-auxtu	-axta
	1. inkl.	-ala	-aili	-aulu	-ala
	2.	-aba	-aibi	-aubu	-aba
	3.	-at	-ait	-aut	-at

W języku kolokwialnym czas przyszły jest rzadko używany, zamiast niego występuje czas teraźniejszy lub optatyw.

Aoryst

		a-tem.	i-tem.	u-tem.	spółgł.
l. poj.	1.	-ahan	-iyan	-uwan	-ihan
	2.	-ahaš	-iyaš	-uwaš	-ihaš
	3.	-aha	-iya	-uwa	-ihi
l. mn.	1. ekskl.	-ahaxt	-iyaxt	-uwaxt	-ihaxt
	1. inkl.	-ahal	-iyal	-uwal	-ihal
	2.	-ahab	-iyab	-uwab	-ihab
	3.	-aha	-iya	-uwa	-ihi

Aoryst to czas uniwersalny - używa się go mówiąc o rzeczach które są zawsze prawidziwe: Nehad paldi da 'niebo jest niebieskie'.

Imiesłowy

Zakres użycia imiesłowów jest większy niż w języku polskim z powodu braku zdań podrzędnie złożonych.

		a-tem.	i-tem.	u-tem.	spółgł.
współczesny	absolutywny	-as	-is	-us	-is
	ergatywny	-aka	-ika	-uka	-ika
uprzedni	absolutywny	-azi	-ezi	-uzi	-ezi
	ergatywny	-ada	-ida	-uda	-ida
przyszły	absolutywny	-aspa	-ispa	-uspa	-ispa
	ergatywny	-aman	-imen	-umun	-imen

Kategoria strony

W noliczańskim istnieje strona bierna, wyrażana infiksem -al i wzajemna, wyrażana infiksem -in. Infiksy te są wstawiane przed samogłoską charakterystyczną koniugacji. Infiksy czasów są po nich redukowane do samej spółgłoski:

• bizdi 'oni walczą'
• bizdini 'oni walczą między sobą'
• bizdingi 'oni walczyli między sobą'.

Czasowniki nieregularne

Występują jedynie trzy czasowniki nieregularne: de, xo, jat 'być, robić, mieć / istnieć':

Czas teraźniejszy i tryb rozkazujący

		de	xo	jat
l. poj.	1.	den	xun	jan
	2.	deš	xoš	jaš
	3.	de	xo	jat
l. mn.	1. ekskl.	dext	xoxt	jaxt
	1. inkl.	dail	xaul	jal
	2.	deb	xob	jab
	3.	de	xo	jat
tr. rozkazujący		dai	xau	-

Czas przyszły

		de	xo	jat
l. poj.	1.	dine	xuno	jane
	2.	diše	xušo	jace
	3.	dide	xot	jate
l. mn.	1. ekskl.	dixte	xuxto	jaxte
	1. inkl.	dile	xulo	jatre
	2.	dibe	xubo	jatwe
	3.	dide	xot	jate

Aoryst

		de	xo	jat
l. poj.	1.	dan	xawan	jin
	2.	daš	xawaš	jiš
	3.	da	xawa	jit
l. mn.	1. ekskl.	daxt	xawaxt	jehaxt
	1. inkl.	dal	xawal	jehal
	2.	dab	xawab	jehab
	3.	da	xawa	jit

Czas przeszły i optatywy

	de	xo	jat
cz. przeszły	ag-	xuk-	jag-
optatyw zw.	ad-	xut-	jad-
optatyw przeszły	ač-	xuc-	jač-

Czasowniki de i jat występują w czasie przeszłym i optatywach z końcówkami koniugacji i-tematowej, a xo - z końcówkami u-tematowej.

Imiesłowy

Wszystkie czasowniki nieregularne są nieprzechodnie, więc mają jedynie imiesłowy absolutywne.

	de	xo	jat
współczesny	diyast	xuwast	jast
uprzedni	dezi	xozu	jazi

Czasownik jat, użyty w aoryście, oznacza nie tylko 'mieć', ale też 'istnieć'. W innych czasach może oznaczać 'znajdować się'.

• Uramešak la jit.
  • Smoki nie istnieją.
• Ni do xaškak jit
  • Mam dwóch młodszych braci. (dosłownie: Moi dwaj młodsi bracia istnieją.)
• Nudaziro mi jan
  • Jestem w łazience.

Zaimki

Zaimki w absolutywie są zazwyczaj pomijane w zdaniach, ich uwzględnienie to forma emfazy ("to właśnie on"). W innych przypadkach zaimki nie mogą być pominięte. Poza tym funkcjonują tak jak w języku polskim.

Zaimki dzierżawcze nigdy nie występują przed rzeczownikiem; w tej sytuacji używa się dopełniacza.

		absolutyw	ergatyw	dopełniacz	z. dzierżawczy	celownik
l. poj.	1.	ne	nal	ni	nit	nam
	2.	če	čil	či	čit	čim
	3. (żywotny)	to	taul	tawa	tawat	tum
	3. (nieżywotny)	so	saul	sawa	sawat	sum
l. mn.	1. ekskl.	xe	xil	xiš	xinit	xene
	1. inkl.	lu	lul	luš	lonit	lone
	2.	be	beli	biš	benit	bene
	3. (żywotny)	tak	tala	taš	tanit	tane
	3. (nieżywotny)	sak	sala	šaš	sanit	sane

Konstrukcje modalne

Noliczański nie ma czasowników modalnych. Zastępują je konstrukcje z rzeczownikiem w adwerbialu:

• koj - chętny
  • nal koja čilkut 'chcę śpiewać' (dosłownie: 'chętnie zaśpiewam')
• agun - zdolny
  • taul aguna janjaruwa 'on umie pisać'
• luhat - konieczny
  • či so luhata mandit 'musisz to zjeść' (dosłownie: 'dla ciebie koniecznie to będzie zjedzone')
• xamič - poprawny, prawidłowy
  • la xamiča jiriwaša 'nie powinieneś zasnąć'
• ġobal - legalny
  • la ġobala jiriwaša 'nie wolno ci zasnąć'

Liczebniki

Liczebniki w języku noliczańskim dzielimy na główne, porządkowe, wielokrotne i ułamkowe.

liczba	l. główny	l. porządkowy	l. wielokrotny
1	čak	or	mot
2	do	dawan	doti
3	šig	šigan	šigatu
4	maxk	maxken	maxkitu
5	ana	anan	anatu
6	zorun	zorwen	zorutu
7	xaje	xajain	xajetu
8	tahi	tahiben	tahibitu
9	pex	pexen	peltu
10	šod	šoden	šodu
20	ajed	ajeden	ajedu
30	šixšodak	šixšodan	šixšodu
40	maxšodak	maxšodan	maxšodu
50	ančodak	ančodan	ančodu
60	zorčodak	zorčodan	zorčodu
70	xajodak	xajodan	xajodu
80	tahišodak	tahišodan	tahišodu
90	pelčodak	pelčodan	pelčodu

Liczebniki 11-29 są określane złożeniami, jak čašod (etymologicznie: čak+šod) '11' czy maxkajed '24'. Potęgi dziesięciu nazywają się: ganat '100', tehri '1000', warčod '10 000', warganat '100 000' i wartehri '1 000 000'. Inne liczby są określane jako sumy, ze spójnikiem wa: ganat wa xajodak wa do '172'.

Niektóre ułamki o liczniku równym jedności mają własne nazwy: habal '1/2', burtu '1/3', pakawa '1/4', laix '1/5' i čaldi '1/10'. Inne ułamki wyrażane są za pomocą konstrukcji z licznikiem w absolutywie i mianownikiem w dopełniaczu: šiga tahibo 'trzy ósme'.

Przy wielowyrazowych nazwach liczb, końcówkę liczebnika wielokrotnego lub porządkowego dostają wszystkie człony oprócz mnożników przed nazwami potęg dziesiątki: maxk ganattu wa šixšodu wa mot '431 razy'.

Liczebnik porządkowy mot 'jeden raz' znaczy też 'samotny', a doti znaczy 'we dwoje, jako para'.

Po liczebnikach głównych, rzeczowniki występują w liczbie pojedynczej (xaje bur 'siedem miast'), choć użycie liczby mnogiej jest możliwe gdy chcemy podkreślić zbiorowość.

Słowotwórstwo

Najczęstszym procesem słowotwórczym jest dodawanie sufiksów na końcu wyrazu. Najczęściej stosowane sufiksy to:

• -m - dodany do rdzenia czasownika, tworzy nazwę wykonawcy czynności:
  • kumle 'słuchać' -> kumlim 'słuchacz

• -ji tworzy nazwę rezultatu czynności
  • moswa 'zwyciężać' -> moswaji 'łupy wojenne'

• infiksacja a (w koniugacji spółgłoskowej sufiks zerowy) tworzy nazwę akcji czynności widzianej z punktu widzenia podmiotu:
  • karzi 'całować' -> karz 'pocałunek'
  • pahri 'umierać' -> pahar 'śmierć' (-hr nie jest dozwolone w wygłosie)
  • čilko 'śpiewać' -> čilkau 'śpiew'

• -ad - dodany do rdzenia czasownika (po zastosowaniu infliksacji a), tworzy nazwę dopełnienia bliższego:
  • juke 'polować' -> jukai 'polowanie' -> jukayad 'zwierzyna łowna'

• -dan (po bezdźwięcznej -tan) lub -an tworzą rzeczowniki abstrakcyjne:
  • zibo 'wierzyć' -> zibudan 'wiara'
  • naus 'życzliwy' -> naustan 'życzliwość'
  • amlij 'biedak' -> amlijan 'bieda'

• -zir, -ar i -hal tworzą nazwy miejsc:
  • nuda 'myć się' -> nudazir 'łazienka'
  • mend 'dom' -> mendar 'teren zamieszkany'
  • sange 'dym' -> sangehal 'komin'

• -i (po samogłosce -ni) tworzy nazwy mieszkańców miejsc:
  • Yoked -> Yokedi
  • Šilkarya -> Šilkaryani
• ten sam sufiks może być użyty do tworzenia nazw osób ze względu na wiek, poglądy ub stan zdrowia:

• došod '12' -> došodi 'dwunastolatek'
• jiwart 'choroba oczu' -> xiwarti 'chory na oczy'
• čakaštu 'monoteizm' -> čakaštuni 'monoteista'

• -art (po samogłosce -yart) tworzy nazwy chorób
  • pilaj 'serce' -> pilajart 'choroba serca'

• -ata tworzy nazwy zawodów:
  • jiya 'owca' -> jiyata 'pasterz'
  • aučig 'ciasto' -> aučigata 'cukiernik'
• Formy z tym przyrostkiem nie dotyczące zawodów mają znaczenie pejoratywne, np.
  • bišk 'brzuch -> biškata 'grubas'
  • aryax 'dziwka' -> aryaxata 'dziwkarz'
• -aštu tworzy nazwy ideologii i dziedzin wiedzy:
  • četik 'wolny' -> četikaštu 'liberalizm'
  • zilčo 'budować' -> zilčuwaštu 'architektura'
• -ade tworzy nazwy substancji:
  • mijan 'świnia' -> mijnade 'wieprzowina'
  • tolg 'drzewo' -> tolgade 'drewno'
• -nga tworzy nazwy narzędzi:
  • bizde 'walczyć' -> bizdinga 'broń'
  • nurba 'oświetlać' -> nurbanga 'żarówka'
• -wa oznacza rozpoczęcie czynności:
  • jire 'spać' -> jiriwa 'zasypiać'
• -ze oznacza zakończenie czynności:
  • jire 'spać' -> jirize 'budzić się'
• -ba oznacza dążenie do osiągnięcia celu:
  • nur 'światło' -> nurba 'oświetlać'
• -je (z wariantem -če po bezdźwięcznej) oznacza używanie czegoś:
  • jebax 'gardło' -> jebaxče 'krzyczeć'
• -ča lub -či, dodane do rzeczownika (często przy skróćeniu podstawy), tworzy zdrobnienia:
  • pilaj 'serce' -> pilča 'serduszko'
• Niekiedy w ten sposób tworzy się nazwy czegoś małego, kojarzonego z danym desygnatem:
  • nepul 'miód' -> nepulči 'pszczoła'

Sufiksy -ba -go występują w formach -iba -igo jeśli wymaga tego konieczność uniknięcia trudnych zbitek, zwłaszcza dwóch zwartych.

Jedynym częściej stosowanym przedrostkiem jest mo-, wyrażający negację, np. moanki 'nieczysty', mopahrim 'nieśmiertelny'.

Noliczański posiada też liczne złożenia. Są one zwłaszcza typu tatpurusa, np. duštsabax 'jamnik' (dosłownie: dziura-pies). Częste są też złożenia czasownik-rzeczownik, np. čilkuruxpa 'kumak' (dosłownie: śpiewać-żaba), i złożenia z rzeczownikami relacyjnymi, jak akašangul 'zakazany' (dosłownie: prawo-na zewnątrz).

Istnieje też reduplikacja, dotycząca ostatniej sylaby wyrazu, ale nie można uznać jej za proces ściśle słowotwórczy. Służy ona bowiem wyrażeniu intensywności.

• ni pana 'nade mną' - ni panana 'wysoko nade mną'.
• otug 'głupi' - otutug 'bardzo głupi'

Składnia

Obowiązuje szyk zdania SOV, wyraz określający stoi przed określanym. Pytania o rozstrzygnięcie tworzy się umieszczając wyraz mu 'czy' przed zdaniem, pytania o uzupełnienie za pomocą wyrazów takich jak ke 'co', kam 'kto' czy kaye 'kiedy'. W przeciwieństwie do języków indoeuropejskich, w pytaniach nie ma szyku przestawnego:

• Šariban ke da? 'Czym jest miłość?'
• Čukwabil kam pahraga? 'Kogo zabił barbarzyńca?'

Czasem logika stojąca za konstrukcją zdania jest inna niż w języku polskim, np. po polsku kot słyszy mysz, natomiast po noliczańsku to mysz wywołuje u kota wrażenia słuchowe (muryo angusal kumle).

Spójniki

Język noliczański posiada następujące spójniki:

• ahno 'czyli': otug ahno kordo baġ 'głupi, czyli bez głowy'
• ašt 'bo': nal kel tehma ašt waršib jat 'piję wodę, bo jest upał'
• bil 'aby': jolun bil bizden 'żyję aby walczyć'
• sax 'ale': la nokri da, sax arzu 'to nie sokół, ale orzeł'
• ul 'lub': četikan ul pahar 'wolność albo śmierć'
• wa 'i': axčin wa binat 'chłopak i dziewczyna'
• la... wa... 'ani... ani...': la čidaha wa horo 'ani za dnia, ani w nocy'
• ter 'jeśli': Ter la koja darwat, la mandih 'jeśli nie chcesz pracować, nie jedz'

Zdania podrzędnie złożone

Nie istnieją w noliczańskim. Zastępuje je albo konstrukcja z imiesłowem:

• Nal pilgewaka mend laban da 'Dom, który zbudowałem, jest biały', dosłownie: 'Dom zbudowany przeze mnie...'.

Tam gdzie imiesłów nie jest możliwy, pojawia się tzw. konstrukcja parataktyczna:

• Mend, mi Xasib joluwa, laban da 'Dom w którym mieszka Chasib, jest biały', dosłownie 'Dom, w nim mieszka...'.

Mamy tu właściwie do czynienia z dwoma zdaniami, z których jedno (Mend laban da) jest rozbite na części przez drugie ([Sawa] di Xasib joluwa).

Pismo

Język noliczański zapisywany jest we własnym piśmie sylabicznym, zastępczo używa się alfabetu łacińskiego.

Każdy znak reprezentuje sylabę CV. Sylaby zamknięte zapisywane są za pomocą dwóch lub trzech znaków zawierających tą samą samogłoskę (nur pisze się <nu-ru>, a maxk - <ma-xa-ka>), gdzie tzw. sylaby nieme otrzymują specjalny znak diakrytyczny.

Teksty przykładowe

Bajka Schleichera

Oryginał

Ečano pana, kumalo baġa jiya ninsurili lingi: taš aldu čakal haram ohilund usorgi wa čakal war šuhad pudaga wa čak meral ehrala mehindige. Jiyal ninsuruš bil zahlaga: "Ni pilajo mi dendau jit ašt meral mehindis ninsurili lineha". Ninsurili jobaga: "Kumlih, ya jiya, xiš pilajuš mi dendau jit saul linis: ralġima meral čim kumalo ra nist yenhar izbaha. Wa jiyam la kumal jit". Saul kumlika jiya buškero bil čolugo.