Język starothekeryjski

Język starothekeryjski (nyumen palo hekerya) - język sztuczny stworzony przez użyszkodnika zantyr. Mówili nim fikcyjni ludzie jaskiń, kopalń i podziemia, jednak nie jest on specjalnie używany w żadnym opowiadaniu. Aktualnie na wymarciu, używany przez niewielkie odizolowane społeczności i jako klasyczny język literacki. Wyparty przez nowothekeryjski.

Historia

Język powstał od prajęzyka tiokri, i stamtąd wywodzi się składnia i wiele rozwiązań gramatycznych. Drastyczne przekształcenie z języka o charakterze czysto analitycznym, do formy aglutynacyjnej; a także wzbogacenie fonetyki(!) wynika ze zderzenia z językiem elfów podziemia, który miał taki charakter. Istnieją pogłoski, iż nyumen palo hekerya jest niejako na wpół sztucznym tworem - wynikiem pracy uczonych nad stworzeniem języka do sprawniejszej komunikacji(tiokri miało niesłychanie prosty, ale także niesłychanie złożony i długi system gramatyczny). Nie jest to jednak potwierdzone żadnymi badaniami.

Wymowa, zapis, akcent

Wymowa

W starothekeryjskim używa się następujących głosek (transkrypcja X-SAMPA):

[a], [e], [T], [i], [k], [l], [m], [n], [o], [p], [r], [s], [t], [u], [v]

Nie rozróżnia się dźwięczności. Różnica jest czysto estetyczna, jednak używanie [b], [d], [g], [z] i [f] jest uważane za co najmniej nieodpowiednie.

Zapis

Do transkrypcji używa się następujących znaków(w kolejności odpowiadających głosek):

A E H I K L M N O P R S T U V Y

Wymowa zbliżona do polskiej(zapis X-SAMPA wyżej) z następującymi różnicami:

• Y – używane jako „i” (niczym polskie „j”) w połączeniu z samogłoską
• V – jak „w”
• H – jak angielskie „th”(poprzednio takoż się pisało)

Akcent

W starothekeryjskim występuje akcent inicjalny w każdym czasowniku, bądź rzeczowniku. Jest on dynamiczny, a czasem także iloczasowy. Akcentem tonalnym i iloczasowym w przedostatniej sylabie oznaczamy element, który chcemy podkreślić. Akcent taki to drastyczna, chwilowa zmiana tonu – małe zmiany tonu zachodzące w zdaniu nie robią większej różnicy, a służą utrzymaniu melodyki mowy. Przy spójnikach także zmienia się ton – trzeba go utrzymać do końca danego zdania (lub podzdania), albo innego spójnika.

Składnia i gramatyka

Budowa zdania

Szyk zdania OVS. Może być on bardzo szeroko modyfikowany, jednak utarty jest schemat:

[spójnik] + [okoliczniki] + [dopełnienie dalsze] + [dopełnienie bliższe] + [modyfikatory] + czasownik + podmiot

Partykuły dotyczą słowa bezpośrednio po niej.

Partykuły bez użycia łącznika „spiętrzają” się.

Partykuł można używać w zdaniu jako innej funkcji w zdaniu tak długo, dopóki będzie to jednoznaczne.

Odmiana rzeczowników

Istnieją 3 deklinacje, każda po 9 przypadków:

• Mianownik – jak w polskim
• Dopełniacz – wszystkie określenia rzeczownika(partykuły), odpowiednik przymiotnika
• Biernik – dopełnienie bliższe
• Celownik – dopełnienie dalsze
• Narzędnik – przy pomocy, z powodu itd. ew. z powodu braku lepszego przypadku
• Okolicznik – zarówno funkcja przysłówka, jak i używane do tworzenia wyrażeń przyimkowych, czasem jako po prostu okolicznik
• Komparatyw (Porównywacz) – używany do porównań i opisu sposobu
• Łącznik – do łączenia rzeczowników w jednej funkcji
• Wołacz – używany w zwrotach bezpośrednich

Liczbę pojedyńczą stosuje się także w odniesieniu do nierozerwalnych par przedmiotów(spodnie, buty). Jest to po prostu liczba podwójna o identycznej odmianie co pojedyńcza.

Tabele gramatyczne:

	SINGULAR	PLURAL
Mianownik	-o	-i
Dopełniacz	-on	-in
Biernik	-os	-is
Celownik	-ov	-iv
Narzędnik	-omen	-imen
Okolicznik	-oren	-iren
Komparatyw	-oryal	-iryal
Łącznik	-oris	-iris
Wołacz	-o	-i

	SINGULAR	PLURAL
Mianownik	-eh	-isi
Dopełniacz	-en	-ini
Biernik	-es	-esi
Celownik	-ev	-ivi
Narzędnik	-elem	-eleni
Okolicznik	-eres	-eresi
Komparatyw	-eryal	-irali
Łącznik	-elis	-elasi
Wołacz	-eha	-isi

	SINGULAR	PLURAL
Mianownik	-ya	-yel
Dopełniacz	-yon	-yen
Biernik	-yes	-yesi
Celownik	-yeh	-yev
Narzędnik	-imoh	-imih
Okolicznik	-ireh	-irayeh
Komparatyw	-yal	-yali
Łącznik	-ih	-ihi
Wołacz	-i	-a

Zaimki

W thekeryjskim istnieją poniższe zaimki (niektóre są złożone). Tutaj podano także ich odmianę.

Osobowe w mianowniku:

X	Liczba pojedyńcza	Liczba mnoga
I osoba	-m	-me
II osoba	-t	-te
III osoba	-lan	-ne
IV osoba	-lah	-he
V osoba	X	-le

Istnieją cztery osoby liczby pojedynczej oraz pięć liczby mnogiej. Osoby czwartej używa się w odniesieniu do drugiego domyślnego przedmiotu lub osoby. Osoba piąta to odmiana osoby pierwszej włączająca odbiorcę.

Osobowe:

	Im	It	Ilan	Ilah	Me	te	ne	he	Le
M	-m	-t	-lan	-lah	-me	-te	-ne	-he	-le
D	mon	ton	ilon	ihon	men	ten	nem	ihem	len
B	imos	itos	ilos	ihos	mes	tes	nes	ihes	les
C	imov	itov	ilon	ihov	mev	tev	nev	ihev	lev
N	misan	tiran	ilisan	ihyan	mesen	tesen	nesen	ehen	lesen
O	meren	turen	irilen	irihen	merus	terus	nerus	herus	lerus
P	mural	turyal	ilanyal	ihanyal	merali	terali	nerali	herali	lerali
Ł	muras	tunis	ilunis	ihunis	miris	tiris	niris	hiris	liris
W	X	ita	X	X	X	ta	X	X	X

Ogólne:

	wskazujący	Względny	Wskaz. II	Wzgl. II	Rodzajnikowy
M	lo	keh	ho	neh	(palo)
D	lon	ken	hon	nen	palon
B	ulos	kes	uhos	nes	pulos
C	lov	kev	hov	nev	palov
N	lomen	kelem	homen	nelem	palomen
O	loren	keres	horen	neres	paloren
P	loryal	keryal	horyal	neryal	paloryal
Ł	loris	keris	horis	neris	paloris
W	lo	keha	ho	neha	palo

Mianowniki zaimków osobowych dołącza się do czasowników. Zaimki nieosobowe nie mają liczby i nie odmieniają się przez nią. Zaimek rodzajnikowy jest odpowiednikiem angielskiego „the” i występuje przed każdą nazwą własną. Między nim, a wyrazem występującym po nim istnieje związek zgody(ten sam przypadek). Do utworzenia innych zaimków dodaje się te końcówki (można je pominąć, jeżeli wypowiedź będzie nadal jednoznaczna):

Pytający: Los

Uogólniający: nos

Nieokreślony: Puk

Odmiana czasowników

W większości przypadków wystarczy dokleić prefiksy:

	Teraźniejszy	Przeszły	Przyszły	Zaprzeszły	Poprzyszły
Niedokonany	0	nu-	ki-	tanu-	taki-
Dokonany	la-	lanu-	laki-	lahanu-	lahaki-
Powtarzalny	ti-	tinu-	teki-	tihanu-	tihaki-

Do reszty służą osobne partykuły:

Negacja	Tryb rozkazujący	Tryb pytający	Strona bierna
lik	kal	los	lin

Do czasowników dokleja się zaimki osobowe (podane wyżej).

Partykuły

Przed okolicznikiem

• pun - około
• pin – nad/na/góra
• tup - między
• sul – pod/dół
• tul – z przodu/przód
• kip – z tyłu/tył
• tut – z lewej/lewo
• kop – z prawej/prawo
• pon - w
• lut – przed (czas)
• tis – po (czas)
• pak – więcej/bardziej (do stopniowania)
• pis - mniej (do stopniowania)
• nal - od
• lok - do
• nin - przez
• nut – przeciw
• sup – dla
• nit – o
• nuk – z
• tos – według
• tol – podczas

Spójniki

• nol – i, a
• kas – lub
• kon – albo
• non – ani
• lis – ale
• nus – że
• pus – więc
• san – ponieważ
• sut – rozpoczęcie określania zdaniem
• tas – wtedy
• kis - jeśli

Występujące na początku zdania (po ewentualnym spójniku)

• kis – jeśli
• lip – używane w odwrotnej konstrukcji warunkowej
• pan – okazanie szacunku
• kos – na pewno
• pos – możliwe, że
• sot – prawie na pewno
• pat – prawie niemożliwe, aby

Inne

• sin – się
• Ril – Teraz
• Sen – znowu
• Ner – zawsze

Ten - nigdy

Słowotwórcze

• -elya – wykonawca czynności
• -elyeh – narzędzie czynności
• -iltya – miejsce czynności
• -isto – podlegający czynności
• -urya – zdrobnienie
• -inlo – zgrubienie
• -istya – czas czynności
• -enro - część
• -inlu - natężenie duże
• -uryu - natężenie małe
• -uro – związany z czymś

-ero – anty-

-esto – imiesłów rzeczownikowy(bierny; czynny nie istnieje)

• -rya – rzeczownik odczasownikowy
• -u – czasownik odrzeczownikowy (zastępujący końcówkę)

Określenia liczności

System liczenia jest addytywny, polega na sklejaniu liczb i odpowiedniej końcówki.

• 1 – ku
• 2 – pu
• 3 – lo
• 4 – na
• 5 – sa
• 10 – ta
• 25 – ko
• 50 – po
• 100 – la
• 250 – ne
• 500 – se
• 1000 – re
• 2500 – ru
• 5000 – sare
• 10000 – tare
• 25000 – kore

• -y(i) – główny
• -un – porządkowy

Porządkowy + główny – ułamki

Słownictwo

W starothereryjskim występują 4 części mowy:

• rzeczownik
• czasownik
• zaimki
• partykuły

Do partykuł zalicza się wszystkie słowa, które w polskim odpowiadają spójnikom, przyimkom, wykrzyknikom, partykułom, a także te z określeń czasownika i zaimka, które nie są integralną częścią wyrazu.

Jako że starothekeryjski nie ma osobnych przymiotników i przysłówków, te części mowy tworzy się przez użycie odpowiedniego przypadku dla rzeczownika określającego cechę lub sposób(odpowiednio dopełniacza oraz albo okolicznika, albo komparatywu).

Język czasami sprowadza się do uogólnień, ze względu na jego specyfikę. Starothekeryjski wyewoluował pod ziemią, więc nie ma w nim określeń na wiele codziennych nam rzeczy. Jeżeli opisuje się nim rzeczy powierzchniowe, to słownictwo, które jest używane gra na skojarzeniach(niebo - otchłań), z częstym wykorzystaniem podziemnych odpowiedników(pies - zębacz domowy). Zapożyczenia prawie nie występują.

Słowniczek

W słowniczku występują jedynie czasowniki i rzeczowniki (innych części mowy nie ma sensu umieszczać, gdyż wymienione są wyżej).

Czasowniki

• hana - pomagać
• heke - mówić
• hime - zmienić
• kiki - słyszeć
• kolo - zaspokajać
• live – latać
• lutu - spożywać
• moko - próbować
• nari – uczyć
• nina – brać, otrzymywać
• raki - mieć
• rano – podróżować, iść
• resi – odpoczywać
• sato – zaczynać
• sela - pracować
• telo – czuć, przeżywać
• tika - czynić
• tane - być
• sahi - dać
• kipo – uznawać za
• tiku – prowadzić
• sipu - chronić
• kili - czytać
• tone - móc
• tina – być zalecanym, aby (powinnić?)
• sepu – wiedzieć, rozumieć
• nusa - stracić
• kotu - widzieć
• kero – opowiadać, opisywać
• tumu – tworzyć

Rzeczowniki

• harkeh - dziewczyna
• hamho - zimno
• hapya – niskość
• hatya - zieleń
• hepeh - świątynia
• hetlo - odwaga
• Hetya – rama
• Hihya – osoba, człowiek
• hilmo – but
• hineh - kobieta
• hiteh - łańcuch
• hirya - wolność
• hompo - dzień
• huneh – umysł
• hutro - zniewolenie
• hurto – płaszcz, okrycie
• hyanya - kość
• hyapko - szarość
• hyotro - fiolet
• hyulmeh – kamień, skała
• hyumpo – jasność, biel
• kamya – ciemność, czerń
• kaneh - rzecz
• kanya - matka
• kapmo - błękit
• kapso – świat, ziemia
• karya - chleb
• kesko – ojciec
• kilmeh – łuk, krzywa
• kinreh - ostrze, krawędź
• kipeh – książka, pismo, zeszyt
• Kolro - maszyna
• komno - poranek
• kopeh – zasłona
• kosto – wojsko, armia
• kupeh – zębacz domowy(podziemny odpowiednik psa)
• kusteh - akwamaryna
• Kyasya - okrąg
• kyolseh - wielkość
• kyonpeh – blat, tablica
• kyopso – cena, bogactwo
• kyulto - szczęście
• kyutko – wola, życzenie
• lakto - łódź
• lapeh - wysokość
• latya - woda
• lekno – królestwo; kraina
• lenoro – dobro
• limso - ciepło
• linya - strach
• lipeh – ramię, ręka
• lirya - miłość
• luklo – drzwi, odrzwia, przejście
• Lukso - prawda
• lyokho – kula, piłka
• Lyuhya – kwadrat
• lyukto - trudność
• lyupya – okrąg, koło
• marya – postawa leżąca
• melho – zmartwienie, smutek
• memno - czas
• memya - zwariowanie
• milso - zdrowie
• miseh - suknia
• mitpo - głód
• momto - rodzeństwo
• mormo – skrzynia, szafa
• mutya – skrzydło drzwiowe
• myekpeh - krewny
• myemleh - pożywienie
• myuseh - zdenerwowanie
• nasto - czystość
• nemno - wieczór
• nepro - słabość
• nokreh – torba, plecak
• nolto – miesiąc, cykl
• nosmo – postawa klęcząca (korząca)
• noteh – butelka, bukłak
• nulto - nienawiść
• nunho - grzyb
• nupya - osiedle
• nyareh – kropla, pył, ułomek
• nyaseh - rok
• nyepya - skrzyżowanie
• nyohya - szybkość
• nyokro - miecz
• nyumeh- starość
• palno - małość
• pamso - zwierzę
• papho – łóżko
• penpo – imię, nazwa
• pokeh – powolność
• poralino – późność
• potya - dach
• puhmo - zależność
• punya – łuk(broń)
• pyasya – kosz, pojemnik
• pyatmo - sklepienie
• pyohkeh – roślina
• pyukya - żółcień
• Pyuslo – linia
• pyusto - świętość
• pyutro - błahość
• rarya – chwila, moment
• remlo - mężczyzna
• remno - dom
• retlo – karta, strona, arkusz, papier
• rikto - noc
• rinya - brzydota
• rorheh - owoc
• rotso – czerwień
• rukho – postawa stojąca
• rutno - radość
• ryekya - brud
• ryenlo - pomarańcz(kolor)
• ryepo - godzina
• ryereh - dziecko
• ryetko - nóż
• Saleh - stopa
• sarko – granat (kolor)
• sarko - spokój
• selmo – plac, park
• selso – ulica, aleja, droga
• sesho – postawa siedząca
• setpo – cegła
• sonso - zadowolenie
• sukya – słowo, zdanie
• supko - porost
• susnya – wina; zło
• sutso – szuflada, schowek
• syahpo - chłopak
• syelpo - wiek
• syulya - piękność
• taleh - spódnica
• Tanho - podłoże
• tesko – obcość
• tihpo – pragnienie
• tirmo – doba, dzień
• timaleh – czas
• tokso – ozdoba
• tomho - brąz
• tosno - choroba
• tuklya - zdrowie
• tyarno – owad, robak(bardzo małe stworzenie)
• tyelpo - łatwość
• tyotno - siła
• tyupko – raj
• tyustya - normalność