Języki kusajryckie

Cechy charakterystyczne[]

Języki kusajryckie są w większości fleksyjne, ergatywne i prawogłowowe. Formy fleksyjne czasownika są tworzone często za pomocą infiksów. Inną wspólną cechą jest istnienie rzeczowników relacyjnych.

Nazwa rodziny pochodzi od Kusajry (noliczańskie Kusaira, dinkerdyjskie Kucairā, tulahijskie Kucīra) - mitycznego zatopionego lądu skąd rzekomo pochodzili przodkowie ludów mówiących tymi językami.

Prajęzyk[]

Spółgłoski[]

	Wargowe	środkowe	boczne	Zadziąsłowe	Tylno- językowe	Języczkowe	Krtaniowe
	Wargowe	Dziąsłowe		Zadziąsłowe	Tylno- językowe	Języczkowe	Krtaniowe
Zwarte	p b	t d			k g	q
Zwarto- szczelinowe		ts dz `c ż`	tɬ `tl`	tʃ dʒ `č j`
szczelinowe		s z	ɬ `ł`	ʃ `š`			h
Nosowe	m	n
Półotwarte	w		l	j `y`
Drżąca		r

Samogłoski[]

krótkie	a i u ə
długie	a: e: i: o: u: `ā e ī o ū`
dyftongi	aj aw `ai au`

Fonotaktyka[]

Maksymalną strukturą sylaby było CVC, gdzie V mogło być samogłoską długą, krótką lub dyftongiem, lub CVCC, jeśli V było samogłoską krótką. Dyftongi nie występowały przed wygłosowymi *l r.

Rzeczownik[]

Rzeczowniki odmieniały się przez przypadki, ale nie da się zrekonstruować ich ilości. Wiadomo jednak że prakusajrycki był ergatywny.

Czasownik[]

Podstawowe końcówki odmiany przez osoby to:

osoba	czas teraźniejszy
1 l.p.	-ǝn
2 l.p.	-āš
3 (żywotny)	-ū
3 (nieżywotny)	-e
1 l.mn. ekskl.	-ul
1 l.mn. inkl.	-ak
2 l.mn.	-od

W prawie wszystkich językach kusajryckich (oprócz tulahijskiego) trzecia osoba liczby mnogiej i pojedynczej jest identyczna.

Prawdopodobnie istniało wiele czasów, tworzonych za pomocą infiksów, lecz nie jesteśmy w stanie ich zrekonstruować. Infiksy w północnych i południowych językach kusajryckich różnią się bowiem tak ze względu na brzmienie, jak i funkcję.

Słownictwo[]

Ze słownictwa wspólnego wszystkim językom należącym do rodziny można wyciągnąć wnioski na temat życia ludów prakusajryckich. Byli oni zapewne społecznością patriarchalną, rządzoną przez wodzów (*atarīg). Prakusajryci wyznawali jakąś monoteistyczną religię naturalną. Głównym przedmiotem kultu były ciała niebieskie: słońce (*šib) i dwa księżyce (*pajī, *wīral), określane później przez Noliczan jako "serce i dwoje oczu Boga". Znane były zwierzęta hodowlane, czego dowodzą osobne nazwy dla samców i samic tych gatunków, takie jak koń (*nincur, *ahūz), świnia (*māpīd, *mījan), osioł (*kaicum, *sǝhāj) i pies (*sabał, *yutǝrā), jak też uprawa roli, o czym świadczą czasowniki oznaczające sianie (*mitwǝb-, być może pierwotnie 'tworzyć podobne') i oranie (*żokur-, por. *żok- 'drapać').

Podział[]

Gałąź północna[]

Do gałęzi tej należą języki: tulahijski i muttabski (grupa zachodnia) oraz harański i języki szikuppańskie (grupa wschodnia). Szikuppański południowy, harański i muttabski są wzajemnie zrozumiałe, podczas gdy szikuppański północny jest najbardziej odmiennym wśród wszystkich języków kusajryckich.

Typowe cechy fonetyczne to:

Zanik dyftongów /aj aw/, które upraszczają się do /e: o:/, np. *aurid 'ucho' > harańskie ōrēt
Ubezdźwięcznienie /dz dʒ/ do /ts tʃ/, np. *saużim 'świstak' > tul. sūcim 'brzydal'; *łajai '7' > tul. łači
Połączenia nosówek ze zwartymi lub zwarto-szczelinowymi przechodzą w geminaty, np. /nt/ -> /tt/, /nd/ -> /nn/, np. *yantal 'źródło' > tul. yattatl; *mandatl 'domy' > tul. mannatl.
Przejście /q/ w zwarcie krtaniowe, np. qalā 'południe' > tul. ala.

W tulahijskim dodatkowo /i: u:/ ulegają dyftongizacji do /aj aw/ w sylabach otwartych: *tlīdā 'dzień' > tlaira. Prakusajryckie /e: o:/ natomiast stają się /i: u:/. Inną cechą tulahijskiego jest ubezdźwięcznienie /b g z/ do /f x s/, np. *zāqīn 'opinia' > tul. sā'īn 'uczucie', *hādib 'dusza' > hārif

Gałąź południowa[]

Należą tu języki: noliczański (de facto trzy języki: standardowy, wschodni i zachodni), zimergijski (de facto separatystyczny odłam zachodniego noliczańskiego) i dinkerdyjski (język w którym spisano większość kusajryckich legend z czasów przed Nurhabimem, wymarły w VII wieku).