| mera β° មេរ៉៹៲វីត៲ | |
|---|---|
| Utworzenie: | RWHÔ w 2008 |
| Cel utworzenia: | język dokumentu, eksperymentalny |
| Sposoby zapisu: | khmerski |
| Klasyfikacja: | języki mera mera beta |
| Status urzędowy | |
| Oficjalna regulacja: | RWHÔ |
| Lista conlangów | |
Mera beta (មេរ៉៹៲វីត៲ភាសា mêra vít phásá, symbol β°, język nie posiada nazwy własnej) - język należący do mer, obecnie jeden z najbardziej rozwiniętych języków sztucznych RWHÔ. Fonetycznie i ortograficznie naśladuje języki, które można określić mianem "bahasa" (wyłącza się indyjskie, a więc będą to głównie austroazjatyckie i austronezyjskie). Słownictwo składa się w połowie z własnego zbioru, a w połowie z zapożyczonego. Te ostatnie są czerpane przede wszystkim z języków khmerskiego, wietnamskiego i tajskiego.
Beta jak dotąd była używana kilkukrotnie. Przykład jej użycia można obejrzeć na hobbistycznej stronie firmy ʔakasayon.
Fonetyka i pismo[]
Ortografia[]
Wymuszone jest użycie pisma khmerskiego. Zasadniczo pismo jest niezmodyfikowane jeśli chodzi o kształt liter, natomiast zmodyfikowane funkcyjnie i znaczeniowo. Przede wszystkim nie istnieje występujący w języku khmerskim podział pisma na klasy: tam spółgłoski były podzielone na trzy serie: seria a, seria o, oraz seria nosowa. Przykładowo, alfabet podawało się najczęściej w kolejności: C1a, C1o, C2o gdzie C1 to spółgłoska ustna a C2 nosowa. Ten sam znak samogłoski przypisany do spółgłosek zmieniał wartość zależnie od serii; na przykład samogłoska "អី" (tutaj doklejona do ʔ) mogła być czytana jako [əj] (np. do znaku ka) bądź [iː] (np. do znaku ko lub ngo). W języku beta porzuca się taki podział i przyjmuje, że wszystkie spółgłoski są tej samej serii, co oznacza, że "អី" posiadające podstawową, przyjętą wartość [iː] będzie czytane [iː] niezależnie od tego, czy będzie dopisane do ka czy do ko czy ngo.
Nazwa języka w kroju muol light
Tradycyjny układ spółgłosek przydechowych został od przodka zachowany, z wyjątkiem ph, które przeszło w [f].
Pismo jest abugidą. Znak spółgłoski ma własną wartość spółgłoski i jednej samogłoski. Wartość podstawowa jest zachowana, o ile na znak nie działa músikatoan, trísap, toandakhiat, ahsda, viriam albo samyok sannya (w szczególności to ostatnie). Wartość przypisanej podstawowej samogłoski jest zachowana, o ile na znak nie wpływa bantoc, samyok sannya, viriam czy atthacan.
Oprócz wymienionych wyżej inne jest użycie symboli cyfrowych lek attak, są one znane jako symbole funkcyjne (powszechniejsze niż niewygodne modyfikatory składające) i ortograficznie. Pierwotnie w becie nie stosowano żadnych spacji, obecnie zachęca się do używania lek attak bí jako separatora słów. Pram-buon oznacza, że słowo ma zachowaną samogłoskę, bowiem na końcu słowa samogłoska jest "zabijana" (a więc jeśli słowo się składa ze znaków "ko" oraz "ta", to będzie czytane "kot" - o ile nie użyje się albo lek attak pram-buon albo atthacana). Spację stosuje się natomiast pomiędzy zdaniami. Między słowami można również użyć spacji zerowej długości (zalecane głównie przez to, że programy komputerowe wtedy wiedzą, jak przenosić słowa między liniami).
Fonetyka[]
| Znak (muol) (normal), (fasthand) |
Subskrypt (normal) |
Wartość fonetyczna | Znak (muol) (normal), (fasthand) |
Subskrypt (normal) |
Wartość fonetyczna | Znak (muol) (normal), (fasthand) |
Subskrypt (normal) |
Wartość fonetyczna | |||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ក ក, ក |
ក្ក | [ka] | ខ ខ, ខ |
ខ្ខ | [kʰa] | ||||||
| គ គ, គ |
គ្គ | [kɔ] | ឃ ឃ, ឃ |
ឃ្ឃ | [kʰɔ] | ង ង, ង |
ង្ង | [ŋɔ] | |||
| ច ច, ច |
ច្ច | [ca] | ឆ ឆ, ឆ |
ឆ្ឆ | [cʰa] | ||||||
| ជ ជ, ជ |
ជ្ច | [cɔ] | ឈ ឈ, ឈ |
ឈ្ឈ | [cʰɔ] | ញ ញ, ញ |
ញ្ញ | [ɲɔ] | |||
| ត ត, ត |
ត្ត | [ta] | ថ ថ, ថ |
ថ្ថ | [tʰa] | ||||||
| ទ ទ, ទ |
ទ្ទ | [tɔ] | ធ ធ, ធ |
ធ្ធ | [tʰɔ] | ន ន, ន |
ន្ន | [nɔ] | |||
| ដ ដ, ដ |
ដ្ដ | [ɗa] | ឋ ឋ, ឋ |
ឋ្ឋ | [tʰa] | ||||||
| ឌ ឌ, ឌ |
ឌ្ឌ | [ɗɔ] | ឍ ឍ, ឍ |
ឍ្ឍ | [tʰɔ] | ណ ណ, ណ |
ណ្ណ | [na] | |||
| ប៊ ប៊, ប៊ |
ប៊្ប៊ | [pa] | ផ៊ ផ៊, ផ៊ |
ផ៊្ផ៊ | [fa] | ||||||
| ព៊ ព៊, ព៊ |
ព៊្ព៊ | [pɔ] | ភ៊ ភ៊, ភ៊ |
ភ៊្ភ៊ | [fɔ] | ||||||
| ប ប, ប |
ប្ប | [ɓa] | ផ ផ, ផ |
ផ្ផ | [pʰa] | ||||||
| ព ព, ព |
ព្ព | [ɓɔ] | ភ ភ, ភ |
ភ្ភ | [pʰɔ] | ម ម, ម |
ម្ម | [mɔ] | |||
| ស ស, ស |
ស្ស | [sa] | ហ ហ, ហ |
ហ្ហ | [ha] | យ យ, យ |
យ្យ | [jɔ] | |||
| រ រ, រ |
រ្រ | [rɔ] | វ វ, វ |
វ្វ | [ʋa] | ||||||
| ឡ ឡ, ឡ |
ឡ្ឡ | [la] | ល ល, ល |
ល្ល | [lɔ] | ||||||
| អ អ, អ |
អ្អ | [ʔa] | | ||||||||
| Znak (muol) (normal), (fasthand) |
Wartość fonetyczna | Znak (muol) (normal), (fasthand) |
Wartość fonetyczna | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| អះ អះ, អះ |
[x] | អំ អំ, អំ |
[m] | ||||||||
| អ៉ អ៉, អ៉ |
zmienia o-serię w a-serię | អ់ អ់, អ់ |
zmienia a-serię w o-serię, czasem zamiast bantoca używany jest trísap អ៊ | ||||||||
Warto zaznaczyć, że nikahit może zamiast po prostu dodać [m] na końcu, unosowić całą sylabę.
| Znak (muol) (normal), (fasthand) |
Wartość fonetyczna | Znak (muol) (normal), (fasthand) |
Wartość fonetyczna | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| អ អ, អ |
[a], [ɑ], [ɔ] | អា អា, អា |
[aː] | ||||||||
| អោ អោ, អោ |
[oː] | អិ អិ, អិ |
[ɪ] | ||||||||
| អី អី, អី |
[iː] | អឹ អឹ, អឹ |
[ɨ] | ||||||||
| អឺ អឺ, អឺ |
[ɨː] | អុ អុ, អុ |
[u] | ||||||||
| អូ អូ, អូ |
[ɯː] | អេ អេ, អេ |
[e] | ||||||||
| អែ អែ, អែ |
[ə] | ||||||||||
| អៅ អៅ, អៅ |
[ɔw] | អៃ អៃ, អៃ |
[ʌj] | ||||||||
| អឿ អឿ, អឿ |
[ja] | អៀ អៀ, អៀ |
[jə] | ||||||||
| Znak (muol) (normal), (fasthand) |
Funkcja | Znak (muol) (normal), (fasthand) |
Funkcja | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ៲ ៲, ៲ |
Lek attak bí Dzieli słowa, wraz z ZWSP |
៹ ៹, ៹ |
Lek attak pram-buon Finalna samogłoska jest zachowywana | ||||||||
Transkrypcja[]
Jest jeden oficjalny system transkrypcji łacińskiej, រម៉៹៲សុនឹ roma sunï. Litery:
- Spółgłoski
- k kh ng c ch nh t th n d dh n p f b ph m s h j r v l ʔ
- Samogłoski
- a [ɑ], á [aː], ó [oː], i [ɪ], í [iː], ï [ɨ], ĩ [ɨː], u [u], ú [ɯː], e [e], ê [ə], ô [ɔw], ya [ja], ye [jə], ai [ʌj]
Słownictwo[]
Większość stanowią słowa rdzenne. Język mera b° jest spokrewniony ze wszystkimi językami mer, w tym a°, g°, a także tajemnicą i oboma akranami. Docelowo ilość rdzennego słownictwa ma wynosić około 55% do 60%. Pozostałe słowa są dowolnie zapożyczane z języków z koła zainteresowania języka, którego centrum znajduje się w Phnom Peñ, a więc khmerskiego (50% zapożyczeń), wietnamskiego (15%), tajskiego (13%), chińskiego (5%) i innych (17%). Słowa te mogą być wchłaniane w niezmiennej formie (dotyczy to głównie khmerskiego i tajskiego), bądź przekształcone, mogą pochodzić z języków współczesnych bądź starożytnych. Zapożyczone mogą być słowa bez uwagi na kategorię gramatyczną.
Większość powinna być mono- (50%) i dwu- (30%) sylabiczna, ale mogą się zdarzyć nawet słowa o pięciu sylabach. Zasadniczo struktura najczęstszych słów to :
- C(C)VC,
- C(C)V,
- C(C)VC(C)VC(C).
Zdanie[]
Podstawowy szyk zdania w języku to OVS (okno-widzę-ja) w szyku ergatywnym oraz SVO (ja-widzę-okno) w szyku akuzatywnym, w twierdzeniach, oraz SOV (ja-okno-widzę) w pytaniach, wykrzyknieniach, negacji i żądaniach. W języku potocznym często używa się systemu z VOS (widzę-okno-ja) jako podstawowym, SOV jak opisano i SVO jako "trybem opisującym".
Układ stosunków morfosyntaktycznych jest odmienny od polskiego w mera beta. Podczas, gdy język polski posiada dwa najważniejsze przypadki:
| Przypadek | Przykład w zdaniu | Funkcja | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Mianownik (NOM) | Pies gryzie intruza. Pies szczeka. |
Oznacza wykonawcę czynności skierowanej na coś ORAZ wykonawcę czynności skierowanej na siebie. | |||||||||
| Biernik (ACC)¹ | Pies gryzie intruza. | Oznacza biorcę czynności; tego, na kogo lub co czynność jest skierowana | |||||||||
¹W języku polskim często rolę biernika przejmuje dopełniacz.
Na tej podstawie można by sporządzić uproszczony wykaz najważniejszych przypadków:
| Przypadek | Morfem | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Mianownik (NOM) | -ø | ||||||||||
| Biernik (ACC) | -a | ||||||||||
Uwaga, w praktyce w języku polskim sytuacja jest znacznie bardziej skomplikowana.
W języku mera beta stosunki układają się odmiennie:
| កេប kep - pies; អុង ʔung - gryźć; ឡប lap - szczekać; នត not - intruz | |||||||||||
| Przypadek | Przykład w zdaniu | Funkcja | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Mianownik (DIR) | Kepma ʔung-sa not. - Pies gryzie tego intruza. Kep ʔung-nï notlê. - Pies gryzie intruza. Kep lap. - Pies szczeka. |
W zależności od strony funkcjonuje jako mianownik lub absolutyw, a więc w układzie odbiorcy (podstawowym) oznacza biorcę czynności (w zależności od przechodniości czasownika) bądź w układzie wykonawcy oznacza wykonującego czynność (niezależnie od przechodniości czasownika). | |||||||||
| Ergatyw (ERG) | Kepma ʔung-sa not. - Pies gryzie tego intruza. Kep lap. - Pies szczeka. |
Tryb ergatywny układa się w momencie, gdy zdanie jest przechodnie i biorca czynności jest określony. Wtedy wykonawca jest w ergatywie, a biorca w mianowniku. | |||||||||
| Biernik (ACC) | Kep ʔung-nï notlê. - Pies gryzie intruza. Kep lap. - Pies szczeka. |
Tryb akuzatywny układa się w momencie, gdy zdanie jest przechodnie i biorca czynności jest nieokreślony. Wtedy wykonawca jest w mianowniku, a biorca w bierniku. | |||||||||
| Wykonawcę (dawcę) czynności można również zaznaczyć jako określony bądź nieokreślony, i do tego - zaraz po funkcji honoryfikatywnej - służą przedimki. | |||||||||||
Dzięki temu można postawić drugą uproszczoną tabelę:
| Przypadek | Morfem | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Mianownik (DIR) | -ø | ||||||||||
| Ergatyw (ERG) | -ma | ||||||||||
| Biernik (ACC) | -lê | ||||||||||
| Przełącznik ergatywny | sa | ||||||||||
| Przełącznik akuzatywny | nï | ||||||||||
Uwaga, w praktyce w języku mera beta sytuacja również nie jest tak prosta.
Gramatyka[]
Czasownik, rzeczownik i zaimek[]
Czasownik jest podstawowym elementem zdania. Odmiana jako taka nie istnieje, a przez fakt, że słowa w becie są krótkie, ciężko stwierdzić, czy mamy do czynienia z modyfikującymi czasownik partykułami, czy są morfemy nieodłączne dla czasownika. W praktyce wiele zależy od mówcy i kontekstu, ale także od kolejności modyfikatorów. W związku z tym, choć najczęściej klasyfikuje się betę jako język aglutynacyjny, można odnaleźć cechy analityczne, fleksyjne, a nawet polisyntetyczne.
Istnieją cztery czasy:
| czas | forma czasownikowa | |
|---|---|---|
| przyszły | ទ្ឡា tlá | |
| teraźniejszy (nieobowiązkowy) |
រ៉ញ ranh | |
| przeszły | ផាំ phám | |
| zaprzeszły | ស្កីយេ skiyê | |
- Sokor kenoy.
- On idzie.
- Sokor kenoytlá.
- On pójdzie.
- Sokor kenoyphám.
- On szedł.
- Sokor kenoyskiyê.
- On poszedł.
Czasownik ma oznaczoną przechodniość w zależności od układu:
| Przechodniość | Przykład | Końcówka | Znaczenie | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Nieprzechodni | noy | -ø | iść | ||||||||
| Przechodni (erg) | mása | -sa | lubić | ||||||||
| Przechodni (acc) | mánï | -nï | lubić | ||||||||
W niektórych sytuacjach, gdy dopełnienie nie może być określone, szyk akuzatywny pełni silną rolę markera tematycznego:
- Nom mánï cúlê . - Ja lubię ją. (Ja-DIR lubić-ACC ona-ACC) ← w domyśle: To ja ją lubię!
Podczas gdy:
- Cú mása nomma. - Ja lubię ją. (Ona-DIR lubić-ERG ja-ERG) ← w domyśle: To ją lubię!
To nie oznacza, że nie występują zaimki. Przeciwnie, są one niezbędne, jako że oba podstawowe układy zdań wymagają podania podmiotu. W związku z tym, zaimek (traktowany jako rzeczownik), potrafi funkcjonować zarówno jako wykonawca czynności, jej odbiorca, jako inny obiekt, a także jako modyfikator, zmieniając rodzaj. Poniżej znajduje się lista najbardziej podstawowych:
Zaimki[]
| rodzaj | forma czasownikowa |
forma podstawowa |
wydzielony zaimek |
łącznik | |
|---|---|---|---|---|---|
| męski | យី yi | កេ ke | ស់គរ sokor | អៃ ʔay | |
| męski (honor.) |
យូ yú | កេគ់ kek | ស្ម់ន smon | អៃកេគ់ ʔaykek | |
| żeński | យោ yó | ងំ ngom | ហឹឆា hïchá | អៅ ʔau | |
| żeński (honor.) |
យៃ yay | ញំ nhom | ហឹឆាស្វី hïchásmí | អៅញិ ʔaunhi | |
| ogólny | ណន nan | ដទ dat | បគរ bakor | ហុះ huh | |
<--
Inne zaimki[]
Tabela zaimków:
| Grupa | Polski zaimek | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Mera beta | ||||||||||
| Osobowe | Ja | Ty | On | Ona | Ono | Myinc | Myexc | Wy | Oni | |
| ញង nhong | សា sá | ស់គរ sokor | ហឹឆា hïchá | បគរ bakor | ញងកួ nhongkì | ឥល is | រឹន rïn | តត្រឺ tatrĩ | ||
| Wskazujące | to/tamto | |||||||||
| មិទះ mitoh | ||||||||||
Podsumowując, zarówno yi, jak i ke, sokor i ʔay znaczą tyle, co "on". Różnią się użyciem:
- Sokor kenoy.
- On idzie.
- Sokor kenoy ʔay'ngam.
- On idzie i śpiewa.
- Sokor yikenoy ʔay'ngam.
- On to idzie, i do tego śpiewa.
Można więc powiedzieć, że zaimki posiadają, oprócz zwykłej funkcji (sokor), osobne formy dla czasownika (ke-), znacznika tematycznego stosowanego wyłącznie z czasownikami (yi-) oraz łączniki (ʔay-). Ponieważ podobne zdanie: "Ona to idzie, do tego śpiewa", zmienia drastycznie wygląd:
- Hïchá yó'ngomnoy ʔau'ngam.
- Ona to idzie, i do tego śpiewa.
Jak wspomniano wcześniej, zidentyfikowanie tych elementów jako słów bądź morfemów innych słów może być trudne:
- Hïchá yó ngomnoy ʔau ngam.
- Ona to idzie, i do tego śpiewa.
Pozostałe, zwykłe rzeczowniki mogą się odmieniać jeszcze przez liczby:
| liczba | forma czasownikowa |
forma podstawowa | |
|---|---|---|---|
| pojedyncza (nieobowiązkowa) |
រំ rom | ប្ម៊ា pma | |
| podwójna | យ៉ង yang | អែនំ ʔênn | |
| potrójna | សឡ sal | ច្តរ ctar | |
| mnoga | យ៉រ yar | ហ្វ់ hvo | |
- Kep lap.
- Pies szczeka.
LUB (znowu focus):
- Keppma lap'rom.
- Jeden pies szczeka.
I mnoga:
- Kepyang lapʔênn.
- Dwa psy szczekają.
- Kepsal lapctar.
- Trójka psów szczeka.
- Kepyar laphvo.
- Dużo psów szczeka.
Hierarchia[]
Odpowiednik polskiego dopełniacza jest rozwiązywany pozycyjnie. Osoba posiadająca znajduje się z przodu, zaś przedmiot posiadany z tyłu.
Do osób w takim wypadku stosuje się formę zaimka łączącego. Jeśli hierarchia jest dalsza, to każdy następny element jest dodawany po prostu do listy wraz z łącznikiem lê: