Worastan

Da Worastan Korszahan
Republika Worastanu

(Flaga)
Motto: Hiwad rak sol pa eszna asman (Kraj niczym słońce na błękitnym niebie)
Język(i) urzędowy(e)	worani
Stolica	Paczaszar
Największe miasto	{{{największe miasto}}}
Ustrój prezydent	republika federacyjna Rogha Szilmani
Powierzchnia  - całkowita  - woda (%)	1 326 973 km² km²
Populacja  -  - gęstość zal.	73 000 000 os./km²
Waluta	srezer (SRZ)
Strefa czasowa  - lato	UTC UTC
Strefa czasowa  - lato	{{{scz1}}} UTC{{{scz2}}}
Powołanie Republiki Worastanu	1685
Hymn państwowy	Teldawi Korszahan (Niech żyje Republika)
Kod ISO	WN
Nr kierunkowy	+
Etnonim  - polski  - lokalny	Worani Worańczyk, Woranka

Worastan - państwo irańskie w południowo-zachodniej Jaruzji, między Zatoką Irańską (worani: Czengir-Zaliw) a Górami Skarpskimi (Kazbek). Od wschodu graniczy ze Spalskiem i Kugulstanem, a od zachodu z Indiami i Khalistanem.

Główne rzeki Worastanu to Gomal i Atrak (wyznaczająca granicę ze Spalskiem), największe jezioro to Jezioro Księżycowe (Hejwobe), najwyższym szczytem jest Bazardzus a największa pustynią Mlazmak w północno-zachodniej części kraju.

Nazwa

Nazwa jest pochodzenia zoroastriańskiego i oznacza dosłownie 'kraj ognia'.

Język	Krótka nazwa	Pełna nazwa	Nazwa języka	Nazwa stolicy
Język angielski	Vorastan	The Republic of Vorastan	Vorani	Pachashar
język gardneński	Vørsku	Vørská Liðosprava	vørskú jǿsyk	Pátskaskár
Język grecki	Βοραστάν	Βορανικί Διμοκρατία	Βορανικί γλóσσα	Πατσασάρ
język gwandalijski	Vorastan	Republica de Vorastan	lengua vorana	Pachaxar
Język hiszpański	Vorastán	República de Vorastán	idioma vorano	Pachajar
Język łaciński	Vorania	Res publica Voranica	lingua voranica	Paciasarum
Język macedoński (magedonego)	Vorania	Republica Voranega/Republica di Vorastan	lengua voranega	Pagasar
Język mantryjski	Oxenoshin	Rehshpublika Oxenoshinol	Voranska (też: Oxenshô) lenga	Pasashar
Język nahuatl	Wolantlān	Tlākatlahtohkāyōtl Wolantlān	Wolantlahtolli	Pachaxalli
Język niemiecki	Worastan	Republik Worastan	woranische Sprache	Patschaschar
Język polski	Worastan	Republika Worastanu	język worani	Paczaszar
Język rodzki	Voranska	Ludestvo Voranski	voransku jezuk	Patšašar
język romański	Vorastã	Republica Vorană	linyua vorană	Păciaşar
Język spalski	Vorestan	Rečpavsednestvo Vorestanu	voransken jazik	Pacasar
język swealandzki	Woraſtan	Republiken Woraſtan	woraniſka ſpråk	Patjaſjar
Język turecki	Vorastan	Vorastan Cumhuriyeti	Vorança	Paçaşar
Język wiatycki	Чудь	Республика Ворастанъ	Чудьский языкъ	Пачашарь
Język wielkopolski	Wòrastan	Repùblika Wòrastan	wòranyẑ ŝproch	Paĉaŝar
Język worani	Worastan	Da Worastan Korszahan	worani żebe	Paczaszar

Historia

W starożytności walczące ze sobą królestwa Hurytów zostały podbite ok. 2000 lat p.n.e. przez napływających ze wschodu Ariów, mówiących językiem zbliżonym do sanskrytu. W wyniku podboju powstało państwo Mitanni. Drugą falą Ariów, przybyłą około roku 1200 p.n.e. byli Medowie, mówiący językiem proto-awestyjskim. Po podbojach medyjskiego króla Achemenesa Sumerowie zostali zasymilowani, natomiast Huryci wycofali się w góry dając początek wojowniczym Czeczenom i Inguszom.

Z czasem królestwo, rządzone przez dynastię Achemenidów, podbiło przejściowo tereny obecnego Spalska i części Wiatki, które następnie utworzyły osobne królestwo znane jako Sogdiana. W imperium Achemenidów działał w VIII w. p.n.e. prorok Zaratustra. Zaratusztrianizm szybko został uznany religią państwową.

W III wieku p.n.e. osłąbienie Achemenidów zostało wykorzystane przez indyjskich Maurjów i huryckich buntowników z północy któzy utworzyli własne państwo - Iczkerię. Na południu kotłowali się między sobą książęta irańscy, do momentu zjednoczenia przez dynastię Sasanidów. Sasanidzi prowadząc systematyczną rekonkwistę w imię Ahura Mazdy (worani: Ahurmas) odzyskali większość ziem Achemenidów na zachodzie i północy, podczas na wschodzie chrześcijańskie Królestwo Sogdyjskie, mimo systematycznego osadnictwa Słowian, opierało się czcicielom ognia.

Późniejsze czasy to najazdy tureckie (które nie wpłynęły na religię jako że najeźdźcy rónież czcili Ahura Mazdę) i rządy coraz bardziej dekadenckich szachów z dynastii Turkutów i Ghaznawidów. W tym czasie w skład Worastanu weszły powstały po najazdach tureckich Chanat Bucharski i położone na wschodzie bardziej długowieczne Królestwo Sogdyjskie. Ostatecznie Worastan jako pierwszy kraj zachodniej Jaruzji - już w XVII wieku - został republiką. Pod koniec XVIII wieku Worastan założył w Ameryce kolonię - Newej Paczaszar.

W czasie Wielkiej Wojny Worańczycy zaatakowali Spalsko, ponieważ mieli dowody (sfałszowane, jak się później okazało) że Spalcy sponsorowali partyzantkę czeczeńskiego watażki Borza Jurikanta, która dawała się we znaki nawet po zakończeniu wojny. Istnieje nawet teoria, w myśl której to ludzie Jurikanta podrzucili Worańczykom zdjęcia, aby odegrać się za polityczne odrzucenie przez Spalsko, którego władze nie zamierzały szerzej go wspierać. Ostatecznie razem z Wiatką i Kugulstanem, Worastan okupował w okresie powojennym pokonane Spalsko.

W latach 90. i wczesnych 2000. Worastanem rządzili komuniści. Wygrali oni wybory demokratycznie i nigdy nie mieli większości niezbędnej do zmiany konstytucji, niemniej udało im się zrealizować hasło "Fabryki w ręce pracowników" i zalegalizować homoseksualizm (wraz z prawem do rejestracji związków partnerskich).

Po przejęciu władzy przez konserwatystów w 2007 roku nastąpiła redukcja programów socjalnych w celu załatania "dziury budżetowej Szelwanda" (nazwanej od nazwiska byłego ministra finansów Zarila Szelwanda). Przez kraj przetoczyła się fala zamieszek, zwłaszcza w biedniejszych regionach górskich.

W czerwcu 2009 partia komunistyczna rozpadła się na dwie frakcje: populistyczną Partię Chleba i bardziej trzymający się janghistowskiej ortodoksji Ruch Proletariuszy na Rzecz Komunizmu.

Demografia

Atasz (świątynia zoroastryjska) w Paczaszarze

Cerkiew w Kersta-ghali, stolicy Czeczeńskiej Republiki Autonomicznej

Narody: Worańczycy 69%, Tadżycy 10%, Czeczeni 7%, Awarowie 6 %, Beludżowie 5%, Górale Irańscy 3%

Religie: zoroastryzm 74%, reformowane prawosławie 15%, buddyzm 6%, ateizm 5%

Reformowane prawosławie jest wyznawane głównie przez Tadżyków i Czeczenów. Ateizm i buddyzm występują głównie wśród ludzi młodych i inteligencji.

Ustrój polityczny

Worastan jest republiką parlamentarną. Prezydent, będący równocześnie szefem rządu, jest wybierany w tajnym, powszechnych, równych i bezpośrednich wyborach na siedmioletnią kadencję. Obecnie tę funkcję pełni Rogha Szilmani.

Władzę ustawodawczą sprawuje jednoizbowy, stuosobowy parlament - Rada Najwyższa. Obecny skład:

• 53 posłów - Partia Konserwatywna (partia zoroastriańska i prorynkowa)
• 16 posłów - Liga Liberalnych Demokratów (centrolewica)
• 13 posłów - Partia Chleba (populiści lewicowi)
• 8 posłów - Ruch Proletariuszy na Rzecz Komunizmu (janghistowski)
• 10 - przedstawiciele mniejszości narodowych

Przewodniczącym parlamentu i zarazem premierem jest Hoszijar Daftanaj.

Partie pozaparlamentarne to Pracowniczy Ruch Demokratyczny (szachwiryści), Worastańska Koalicja Wolnościowa (libertarianie) i Dom Rodzinny (nacjonaliści).

Podział administracyjny

Kraj posiada 3 republiki autonomiczne: tadżycką (stolica Tehron), czeczeno-inguską (stolica Kersta-ghala) i awarską (stolica Derbend) oraz 11 ostanów.

Gospodarka

PKB Worastanu wynosi 2,1 bln srezerów, co daje około 28 000 srezerów na osobę. Oznacza to poziom zamożności porównywalny z Hiszpanią czy Grecją. Struktura wytwarzania PKB wygląda następująco: rolnictwo 4,2%; przemysł 40,5%; usługi 55,3%.

Gospodarka Worastanu po kilkunastu latach rządów lewicy jest określana jako system mieszany, choć przejawy socjalizmu został w ostatnich dwóch latach ograniczone. Ziemia orna jest własnością rolników indywidualnych natomiast zakłady przemysłowe w większości pozostają pod oddolną kontrolą robotników, o ile nie są własnością korporacji międzynarodowych.

Towarami eksportowymi są głównie tekstylia (warto wspomnieć wybitnego projektanta mody Mowsara Szamilzaja) i wina, z których najbardziej znanym jest Dazmarajwine czyli dosłownie 'krew lwa'. W światku motoryzacyjnym symbolem Worastanu są samochody Gadeji nazwane na cześć tradycyjnego powozu używanego przez staroirańskich władców. Nie są za drogie, ale niestety szybko się psują (wytrzymują średnia 9-10 lat).

Siły zbrojne

Worastańscy żołnierze na granicy z Khalistanem

Budżet sił zbrojnych w 2008 wynosił 3.5% budżetu narodowego, czyli 6,3 miliarda srezerów. Worastan posiada armię zawodową, w tym 250 000 żołnierzy piechoty, 11 000 marynarzy i 47 000 lotników. Siły zbrojne Worastanu nie posiadają broni masowego rażenia.

Edukacja

Obowiązkowa edukacja trwa od 6 do 18 roku życia i obejmuje dwa etapy:

1. Ośmioklasowa szkoła podstawowa
2. Do wyboru:

a) szkoła zawodowa

b) liceum profilowane (w sumie to samo co zawodówka, ale ma więcej przedmiotów ogólnych i kończy się maturą)

c) liceum klasyczne (nie ma przedmiotów zawodowych, ale uczą się awestyjskiego)

Najpopularniejsza jest opcja B.

Godzina lekcyjna trwa 60 minut, wakacje trwają 2 miesiące: Czerwiec, Lipiec. Oprócz tego uczniowie mają dwutygodniowe ferie z okazji Dnia Republiki (pierwsza połowa grudnia) i zoroastriańskiego nowego roku (druga połowa marca).

Wszyscy uczniowie po ósmej klasie podstawówki przechodzą elementarne przeszkolenie wojskowe. Przybiera to zazwyczaj formę dwutygodniowego pobytu w obozie wojskowym. By zwiększyć atrakcyjność tego elementu wychowania, uczniowie wysyłani są do innej części kraju, np. dzieci z Czeczenii odbywają przeszkolenie nad morzem, a dzieci z Paczaszaru w górach lub na pustyni.

Najpopularniejsze nowożytne języki obce to spalski i swealandzki, w lepszych szkołach można też wybrać wiatycki i mantryjski.

Nauka religii albo praktyki religijne w szkole są zakazane, z wyjątkiem prywatnych szkół wyznaniowych.

Studia są jednostopniowe, trwają 4 lata i kończą się otrzymaniem tytułu magistra (worani: czistaceszten, dosłownie 'mistrz wiedzy'). Wyjątkiem są studia medyczne, które trwają 5 lat i kończą się otrzymaniem tytułu lekarza (bejszaz).

Osiągnięcia uczniów są oceniane w skali od 1 do 5 (1 - bardzo dobry, 5 - niedostateczny). Nie istnieje ocena ze sprawowania, uczniowie otrzymują jednak żółte i czerwone kartki w razie złego zachowania. Otrzymanie czerwonej kartki oznacza usunięcie z listy uczniów.

Kultura

Szajarsz III Gruby (1638-1685), ostatni szach Worastanu

Literatura

Pierwszym twórcą piszącym w języku worani był XVII wieczny poeta Chuszal Chattak, jednak wcześniej rozwijała się literatura w języku awestyjskim której najbardziej znanym dziełem jest Księga Królewska. Tradycję sięgającą wczesnego średniowiecza ma za to poezja dworska w języku tadżyckim.

Współcześnie poczytni pisarze to poetka liryczna Zelbar Murdadzaj oraz Bamdżat Wardaki, autor młodzieżowych książek podróżniczych z cyklu "Wanit w siedmiu stronach świata". Wśród krytyków za najwybitniejszego autora worastańskiego uchodzi Orak Helmandi, autor trylogii fantastycznej Upadek człowieka oraz poezji próbujących stworzyć "mowę nadświadomości" poprzez eksperymenty składniowe liczne neologizmy oparte na pierwiastkach awestyjskich i sumeryjskich.

Filozofia

Z Worastanu pochodzi dwóch znanych filozofów:

• Arta Madachel (1543-1590) - pierwsza znana kobieta filozof i jedna z pierwszych osób które postulowały nieskończoność wszechświata i fikcyjność wszelkich bytów niematerialnych. Szokowała współczesnych również niechęcią do języka awestyjskiego, który nazywała trupim.
• Szachwir Zadrani (1900-1969) - lewicowy filozof polityczny, przeciwny zarówno komunizmowi jak i kapitalizmowi. Twórca teorii permanentnej rewolucji i demokracji oddolnej. Nie zyskał nigdy uznania w ojczyźnie.

Muzyka

Muzyka ludów irańskich wywodzi się zarówno z tradycji koczowniczych Ariów, jak i pierwszych rolniczych cywilizacji regionu. Charakkterystyczne dla Worastanu są instrumenty takie jak harfa, pandora i tamburyn, jak również długie utwory ilustrujące zoroastriańskie mity o walce dobra ze złem. Najbardziej znanym kompozytorem muzyki poważnej był Mela Szahzaj, żyjący w okresie romantyzmu.

Najbardziej popularne zespoły muzyki rozrywkowej to Chważa (wykonujący utwory taneczne), Wajnach-21 (folk górski) i piosenkarka Kablej Amerchel (melancholijne ballady). Kontrowersje wzbudza zespół heavymetalowy Drudż, którego lider słynie z bluźnierczo-obscenicznych tekstów piosenek i profanacji Awesty na scenie.

Kuchnia

Najbardziej popularne potrawy to pieczywo nan, kebab, pilaw i pierogi mięsne mantu. Jeśli chodzi o napoje alkoholowe to pije się wino, arak a w górach kumys, natomiast piwo uważane jest za napój niskiej klasy.

Państwa w Jaruzji

Balcer* • Bałtyki • Bilia • Bursztynowe Wybrzeże • Dżaran • Dynezja • Euskadia • Farez • Galia • Gardna • Gronland • Gruzja • Gudziajpur • Halicko • Imperia • Indie • Kazachstan • Keralia • Khalistan • Kolaszyn • Krabacja • Kugulstan • Kutiguria • Leukozja • Lidocja • Lubacz • Lutyzania • Macedonia • Merezja • Morynia • Namsza • Parsistan • Księstwo Piszyńskie • Płn. Półwysep • Prusenia • Republika Słowska • Romania • Selewia • Spalsko • Strandland • Swenia • Szindadia • Szlawsko • Taonia • Tocharstan • Ujguria • Uspa* • Weneda • Wiatka • Wolne Miasto Rzem • Worastan • Zagórze • Zimka

*) Balcer i Uspa są nieuznawane przez część państw Jaruzji